K/DOBRA KAPITA�OWE
XwL J///�///2J�� !_/_/ / / / /
DOBRA KAPITA�OWE^
^/^/NA-W �/itltl�g.lt.y.lt.l�ltjtM' -V ~~J^f
POPYT
PODA�
Rys. 3.1. W systemie cen konkurencyjnych gra poda�y i popytu na rynkach s�u�y rozwi�zywaniu triady problem�w ekonomicznych - co, Jak i dla kogo
Wszystkie zale�no�ci popytowe to pola zakratkowane; wszystkie zale�no�ci poda�owe - zaznaczone paskami. Zauwa�my, jak konsumenckie g�osowanie za pomoc� pieni�dza wsp�gra na rynkach d�br wy�szych z dotycz�cymi poda�y decyzjami przedsi�biorstw, przyczyniaj�c si� w ten spos�b do okre�lenia, co ma by� produkowane. A tak�e, jak popyt przedsi�biorstw na nak�ady (czyli na czynniki produkcji) w konfrontacji z poda�� pracy i innych nak�ad�w na zaznaczonych w dolnym k�ku rynkach czynnik�w wsp�dzia�a w procesie wyznaczania wyp�at z tytu�u p�ac, rent i procent�w. Konkurencja mi�dzy przedsi�biorstwami o jak najkorzystniejszy zakup czynnik�w i zbyt produkt�w okre�la, jak (jak� technik�) maj� by� produkowane dobra. (Jednakowo� wszystkie elementy na tym wykresie oddzia�uj� na siebie nawzajem. Co zale�y od ni�szej cz�ci wykresu, dla kogo zale�y od jego cz�ci g�rnej; p�ace stolarzy i cie�li zale�� od popytu na budownictwo mieszkaniowe, a popyt na futra zale�y od rent z tytu�u w�asno�ci teren�w ropono�nych.)
TRZY FUNKCJE RZ�DU
Przy rozpatrywaniu funkcji rz�du na og� zak�adamy, �e ustala on "regu�y ruchu". Jakie s� jednak jego specyficzne ekonomiczne funkcje? Jest ich trzy, a dotycz� one zapewnienia efektywno�ci, sprawiedliwo�ci podzia�u oraz stabilno�ci. Dzia�ania pa�stwa dotycz�ce efektywno�ci to wysi�ki na rzecz skorygowania u�omno�ci rynku takich, jak na przyk�ad monopol. Programy rz�dowe s�u��ce sprawiedliwo�ci i r�wno�ci wykorzystuj� techniki takie, jak redystrybucja dochodu odzwierciedlaj�ca trosk� spo�ecze�stwa o ubogich czy upo�ledzonych. Polityka stabilizacji zmierza do redukowania "szczyt�w" i "dolin" cyklu gospodarczego przez zmniejszanie bezrobocia i inflacji oraz promowanie wzrostu gospodarczego. Przeanalizujmy pokr�tce ka�d� z tych funkcji.
Efektywno��
Jak to widzieli�my wcze�niej, gospodarki poszczeg�lnych kraj�w niekiedy cierpi� wskutek u�omno�ci rynku. W systemie konkurencyjnym wielu wytw�rc�w po prostu nie zna najta�szych technik wytwarzania i koszty nie spadaj� J do minimum. Na rzeczywistych rynkach przedsi�biorstwo mo�e uzyska� tyle l samo w wyniku utrzymania wysokiego poziomu ceny i w wyniku utrzymywa-j� ni� wysokiego poziomu produkcji. W innych znowu dziedzinach obserwujemy �^B wyst�puj�ce na ogromn� skal� "przecieki" szkodliwych zanieczyszcze� albo .�� cennej informacji i wiedzy do innych przedsi�biorstw czy konsument�w. ^H W ka�dym z tych przypadk�w jaka� u�omno�� rynku prowadzi do nie-
Jak to wiedz� ju� teraz ekonomi�ci, gospodarka, w kt�rej rz�dzi ko�-kurencja doskona�a, zmierza do takiego poziomu i takiego sposobu alokacji nak�ad�w i wynik�w, przy kt�rych zostaj� spe�nione warunki efektywno�ci Gospodarka efektywna to gospodarka znajduj�ca si� na swojej kraw�dzi mo�liwo�ci produkcyjnych. Jednakowo� z chwil�, gdy wyst�pi konkurencja niedoskona�a, spo�ecze�stwo mo�e si� przesun�� na obszar le��cy poni�ej kraw�dzi p-p. Zdarzy si� to na przyk�ad wtedy, kiedy jedyny sprzedawca jakiego� dobra (monopol) niebotycznie podwy�szy swoj� cen�, ograniczaj�c produkcj�, aby osi�gn�� zyski wy�sze od normalnych. Kiedy sprzedawc�w jest niewielu, brak mechanizm�w hamuj�cych i r�wnowa��cych, kt�re gwarantowa�yby wyznaczanie ceny przez koszty. W takich okoliczno�ciach za� prawdziwo�� doktryny niewidzialnej r�ki mo�e si� rozwia�.
Historycy sprzeczaj� si� o to, czy z�oty wiek konkurencji doskona�ej rzeczywi�cie kiedykolwiek istnia�. Istotnie, cynik m�g�by powiedzie� o konkurencji doskona�ej to, co Bernard Shaw powiedzia� o chrze�cija�stwie: jedyny k�opot w tym, �e nigdy nie pr�bowano go w praktyce. Na pewno konkurencja obecnie nie jest "doskona�a" w rozumieniu ekonomicznym. Nie mamy nawet pewno�ci, czy w miar� jak sama natura proces�w produkcji i post�pu technicznego sk�aniaj� przedsi�biorstwa do ekspansji, konkurencja staje si� coraz mniej czy coraz bardziej doskona�a.
Efekty zewn�trzne. Niewidzialna r�ka mo�e tak�e prowadzi� gospodark� w fa�szywym kierunku, je�eli dzia�alno�� gospodarcza przekracza ramy rynku. Zjawiska takie - czyli efekty zewn�trzne (externalities) - wyst�puj� w przypadku zanieczyszczenia atmosfery, kiedy jaka� fabryka wypluwa dymy, wyrz�dzaj�c szkod� lokalnej spo�eczno�ci i naruszaj�ce jej w�asno��, a pomimo to przedsi�biorstwo nie ponosi w zwi�zku z tym �adnych koszt�w.
Ten przegl�d niedostatk�w doktryny niewidzialnej r�ki jest prologiem cz�ci B niniejszego rozdzia�u. W cz�ci tej, rozwa�aj�c rol� pa�stwa w naszej gospodarce mieszanej, przebadamy s�abe strony rynku, takie jak wp�yw monopolu i czynnik�w zewn�trznych. Wprowadzamy tutaj spraw� owych niedostatk�w, aby nieco utemperowa� nasz entuzjazm dla mechanizmu rynkowego. Dowiedziawszy si� o dzia�aniu niewidzialnej r�ki, nie powinni�my jednak popada� w nadmierne uwielbienie dla pi�kna mechanizmu rynkowego i dostrzega� w nim sam� tylko doskona�o��, kwintesencj� opatrzno�ciowej harmonii, znajduj�c� si� ponad ingerencj� r�k ludzkich.
B. ROLA PA�STWA W GOSPODARCE
Pierwszy rzut oka na to, jak gospodarka rynkowa rozwi�zuje trzy pod stawowe problemy ekonomiczne, mo�e nape�ni� czytelnika jedynie pet nym czci podziwem.
[
I wtedy poczulem si�... jak dumny Cortez, gdy orlimi oczyma Spogl�da� na Pacyfik - a wszyscy jego towarzysze Patrzyli jeden na drugiego z pokornym os�upieniem...
Keats On First Looking into Chapmans Homer
Musimy pami�ta�, �e niewidzialna r�ka mo�e niekiedy sprowadzi� gos-dark� na manowce. Jak ju� wspominali�my, kraje o gospodarce rynkowej hvwaj� niekiedy trapione u�omno�ciami rynku, takimi jak dzia�ania monopoli � wn�yw efekt�w zewn�trznych; s� one nara�one na powtarzaj�ce si� periody-7nje eksplozje inflacji i bezrobocia i, na koniec, obserwowany w gospodarkach rynkowych podzia� dochodu mo�e si� okaza� nie do przyj�cia dla wyborc�w wyra�aj�cych swoje stanowisko w g�osowaniu.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.