n.e., średnioasyryjski (1375-1047 p.n.e.) i nowoasyryjski (883-612 p.n.e.). W okresie staroasyryjskim państwo 6
okrzepło, rozwijało się głównie dzięki handlowi i zakładaniu faktorii w Azji Mniejszej. W XVII w. podbite zostało przez przybyłe z północy plemiona Hurytów, którzy w 1490 r. p.n.e. założyli w Górnej Mezopotamii swe własne państwo Mitanni. Zostało ono w XIV stuleciu podbite przez Hetytów ze wschodniej Anatolii i Asyryjczyków, którzy odzyskali wówczas niepodległość i podporządkowali sobie także Babilonię w południowej części Mezopotamii, aż po Zatokę Perską. W średnioasyryjskim okresie Asyria stała się wielką potęgą militarną w związku z zastosowaniem rydwanów bojowych i żelaza w uzbrojeniu swych wojsk. Ale od XII w. w regionie występują nowe fale migracji plemion i ludów: Frygów, Chaldejczyków, Aramejczyków, Urartyjczyków, które poważnie osłabiają i uniemożliwiają dalszą ekspansję Asyrii. Popadła ona wówczas w zależność od państwa Mitanni.
Dopiero w 883 r. p.n.e. Asyria ponownie odrodziła się jako imperium. Wtedy w swym maksymalnym zasięgu terytorialnym objęła znów całą Mezopotamię, także Syrię, Izrael i Egipt. Na zdobycznych terenach utworzone zostały prowincje, zarządzane przez urzędników, wyznaczanych przez króla Asyrii, i zobowiązane do składania corocznych danin. Dla komunikowania się odległych prowincji ze stolicą budowano drogi, na których uruchomiono konną pocztę kurierską. Szczyt potęgi Asyria osiągnęła za panowania króla Sargona II (721-705 p.n.e.) i jego dynastycznych następców. Rozbudowano wówczas znacznie sieć kanałów nawadniających i urządzano liczne ogrody i sady. Te zamiłowania i osiągnięcia w ogrodnictwie przeniesione zostały do legendy w postaci “wiszących ogrodów Semiramidy”, zaliczanych do siedmiu cudów świata, a faktycznie dotyczących ogrodów na płaskich dachach i tarasach pałaców w Babilonie.
W okresie nowoasyryjskim wybudowanych zostało w stolicy Niniwie wiele pałaców dla dworu królewskiego, zdobnych w liczne rzeźby ornamentalne, przedstawiające sceny z polowań, wojen, czy kultu religijnego. Przepych i bogactwo pałaców miały świadczyć o potędze królewskich władców. Ostatni z wielkich królów asyryjskich Assurbanipal (668-626) założył ogromną bibliotekę w Niniwie, gromadząc w niej ok. 22 tys. glinianych tabliczek z klinowym zapisem poezji oraz tekstów filozoficznych, medycznych, historycznych, astronomicznych i administracyjnych.
Asyria zmuszona była do prowadzenia niekończących się wojen przeciwko obcym najazdom i zwalczać bunty i spiski w prowincjach. Despotyczne i brutalne rządy królów asyryjskich wywoływały bowiem zbrojne powstania podbitych ludów i pierwszy Egipt wywalczył w 651 r. p.n.e. swą niezależność.
Ostatecznie Królestwo Asyrii rozpadło się w 612 r. p.n.e., gdy Babilończycy, sprzymierzeni z Medami i Scytami, zajęli asyryjską stolicę. Pomógł im w tym wylew rzeki Tygrys, której wzburzone wody uszkodziły potężne mury obronne Niniwy, jakich oblegający nie byli w stanie sforsować w trakcie dwuletniej wojny.
Dopiero przez utworzony przez powódź wyłom w murach, napastnicy wdarli się do miasta, które po splądrowaniu zburzono i spalono, nie oszczędzając wspaniałych pałaców i świątyń. Medowie i Babilończycy zburzyli też wtedy wszystkie większe miasta asyryjskie, a ich ludność wymordowano.
Babilonia (2193-539 p.n.e.). Królestwo Babilonii powstałe, podobnie jak Asyria, po rozpadzie imperium Akadu, objęło południową części Mezopotamii do Zatoki Perskiej. Największy zasięg terytorialny i znaczenie osiągnęła Babilonia w czasie panowania Hammurabiego (1792-1750 p.n.e.), zajmując całą Mezopotamię i dominując gospodarczo i kulturowo w regionie. Wielką rolę w konsolidacji państwa spełniła budowa licznych tam rzecznych i kanałów nawadniających dla celów rolniczych oraz prawniczy Kodeks Hammurabiego, oparty o prawo odwetu (“oko za oko, ząb za ząb”). Babilończycy, jako pierwsi, wprowadzili podział roku na tygodnie oraz system miar i wag, niezbędny im w celach handlowych.
Lecz już w następnym stuleciu państwo babilońskie osłabło po klęskach w wojnach z Asyrią i podbojach, dokonanych przez plemiona Hetytów, Amorytów z Arabii i Kasytów z gór Zagros w Iranie. Nowi najeźdźcy jednakże zasymilowali się, przyjmując język i kulturę Babilończyków. Okres panowania dynastii kasyckiej, zwany okresem średniobabilońskim, trwał prawie czterysta lat (1530-1160 p.n.e.), potem Babilonia podporządkowana została Asyrii. Ale odrodziła się jeszcze raz jako znaczące, samodzielne państwo po rozbiciu w 609 r. p.n.e. Królestwa Asyryjskiego przez zbuntowanych Babilończyków, sprzymierzonych z Medami. Prawie wszystkie terytoria należące do Asyrii zostały wtedy włączone do Babilonii, to jest Mezopotamia, Syria, Izrael i część Anatolii.
Największy rozwój Królestwa Babilonu dokonał się za panowania króla Nabuchodonozora II (604-562
7