8 prawa o ustroju s�d�w powszechnych, osoba nie w�adaj�ca j�zykiem polskim ma prawo do wyst�powania przed s�dem w j�zyku ojczystym i bezp�atnego korzystania z pomocy t�umacza. Wynika st�d, �e cudzoziemiec nie jest ograniczony w swych prawach procesowych przed s�dem polskim wskutek nieznajomo�ci j�zyka polskiego. Mo�e by� dyskusyjne, czy przepis ten odnosi si� tylko do os�b fizycznych, czy tak�e do os�b prawnych i innych jednostek nie posiadaj�cych osobowo�ci prawnej.
1.6. Brak zdolno�ci s�dowej i procesowej podmiot�w zagranicznych wywo�uje takie same skutki jak w zwyk�ym post�powaniu (por. art. 199 pkt 2 k.p.c.).
W wypadku pozwania przed s�d polski cudzoziemca nie maj�cego zdolno�ci procesowej, zgodnie z art. 69 s�d na wniosek strony przeciwnej ustanowi dla niego kuratora. Dla usuni�cia brak�w w zakresie zdolno�ci procesowej, kt�re daj� si� uzupe�ni�, s�d wyznacza odpowiednim termin (art. 70). Termin ten powinien by� odpowiednio d�u�szy w stosunku do os�b zamieszka�ych za granic� lub w stosunku do cudzoziemc�w przebywaj�cych w Polsce, kt�rzy w celu usuni�cia brak�w musz� si� zwr�ci� do swych w�adz ojczystych 9.
2. ZAST�PSTWO PROCESOWE
Zagadnienia udzia�u pe�nomocnika procesowego w sprawie z elementem zagranicznym podlegaj� ocenie wed�ug legis fori'�. Chodzi tu bowiem przede wszystkim o skutki zwi�zane z udzieleniem i zakresem pe�nomocnictwa, kt�re maj� charakter procesowy.
Pe�nomocnikiem cudzoziemca w post�powaniu s�dowym mo�e by� ka�da osoba wymieniona w art. 87 k.p.c. Ponadto, zgodnie z art. 1118 k.p.c., pod
9 Por. tak�e W. Skierkowska, Mi�dzynarodowe post�powanie..., s. 65.
10 Podobnie w prawie niemieckim np. H. Schack, Intemationales Zivilverfahrensrecht, Miinchen 1996, s. 215. Statut pe�nomocnictwa jest zwi�zany z miejscem, gdzie pe�nomocnictwo powinno wywo�a� skutek. Zagadnienie to oddzieli� nale�y od umowy pe�nomocnictwa, kt�ra podlega og�lnym regu�om kolizyjnym � por. J. Fabian, Pe�nomocnictwo w polskim prawie mi�dzynarodowym prywatnym, SC 1963, nr 2.
188
VII. Strony i uczestnicy mi�dzynarodowego post�powania cywilnego...
warunkiem wzajemno�ci mo�e by� dopuszczony przed s�dem polskim jako pe�nomocnik procesowy strony wymienionej w � l art. 1117 adwokat wykonuj�cy zaw�d w pa�stwie, kt�rego obywatelem jest lub do kt�rego przynale�y ta strona.
Celem art. 1118 k.p.c. jest u�atwienie obywatelom pa�stw obcych oraz zagranicznym osobom prawnym i jednostkom nie posiadaj�cym osobowo�ci prawnej dochodzenie roszcze� przed s�dem polskim, dzi�ki mo�no�ci skorzystania z pomocy zagranicznego adwokata (tzn. adwokata, kt�ry wykonuje zaw�d w pa�stwie, kt�rego strona jest obywatelem lub do kt�rego przynale�y).
Warunkiem zastosowania tego przepisu jest stwierdzenie wzajemno�ci ze strony danego pa�stwa obcego. Chodzi tu o wzajemno�� formaln�, tzn. wystarczy, by adwokaci polscy w og�le dopuszczani byli do wyst�powania przed obcym s�dem. W razie w�tpliwo�ci co do istnienia wzajemno�ci stosuje si� drog� wskazan� w art. 1143 ".
Ocena, kto jest zagranicznym adwokatem, powinna by� dokonana na podstawie prawa obcego pa�stwa, na terytorium kt�rego dzia�a adwokat. Przepis wymaga, aby zagraniczny adwokat faktycznie wykonywa� sw�j zaw�d, a nie tylko mia� formalne uprawnienia do jego wykonywania.
Zagraniczny adwokat dopuszczony do wyst�powania przed s�dem polskim ma wszelkie uprawnienia pe�nomocnika procesowego, jakie wynikaj� z przepis�w k.p.c. (por. w szczeg�lno�ci art. 91 i nast.). Zagraniczny adwokat mo�e wi�c wyst�powa� przed s�dem polskim osobi�cie albo mo�e udzieli� substytucji adwokatowi polskiemu.
Szczeg�lny rodzaj pe�nomocnictwa w sprawie o alimenty przewiduje art. 3 konwencji nowojorskiej z 1956 r. o dochodzeniu roszcze� alimentacyjnych za granic�. Zgodnie z tym przepisem pe�nomocnikiem osoby zamieszka�ej za granic�, dochodz�cej w Polsce aliment�w, jest tzw. polski organ przyjmuj�cy, kt�rym jest Ministerstwo Sprawiedliwo�ci. Pe�nomocnictwo to ma szerszy zakres ni� pe�nomocnictwo procesowe, obejmuje bowiem tak�e dokonywanie czynno�ci pozaproceso-wych, maj�cych na celu uzyskanie aliment�w (np. zawarcie ugody pozas�dowej). Uprawnia ono tak�e do wniesienia pozwu w imieniu osoby uprawnionej i dokonywania wszelkich koniecznych czynno�ci procesowych i egzekucyjnych 12.
Cudzoziemiec, tak jak obywatel polski, nie ma obowi�zku ustanowienia pe�nomocnika procesowego, kt�ry reprezentowa�by go w post�powaniu przed s�dem polskim. Je�eli jednak strona (cudzoziemiec albo obywatel polski) mieszkaj�ca za granic� nie ustanowi�a pe�nomocnika do prowadzenia sprawy, zamieszka�ego w Polsce, obowi�zana jest wskaza� zamieszka�ego w Polsce pe�nomocnika dla dor�cze� (art. 1135 � l k.p.c.)13.
" Zob. rozdzia� X pkt 4. 12 Por. W. Skierkowska, Mi�dzynarodowe post�powanie..., s. 80.
13 Zob. bli�ej rozdzia� VIII, pkt 7.
3. Sytuacja procesowa cudzoziemca 189
3. SYTUACJA PROCESOWA CUDZOZIEMCA
3.1. Zabezpieczenie koszt�w procesu. O ile zwolnienie od zabezpieczenia koszt�w procesu nast�puje w szerokim zakresie w umowach mi�dzynarodowych, to brak jest jeszcze podstaw do przyj�cia, i� taka sama tendencja dominuje w ustawodawstwach wewn�trznych poszczeg�lnych pa�stw. Nadal bowiem znaczna liczba pa�stw przewiduje w swych ustawodawstwach obowi�zek zabezpieczenia koszt�w procesu, okre�laj�c jednocze�nie taksatywnie wypadki, kiedy pow�d nie ma obowi�zku sk�adania kaucji.
Przyk�adem pa�stwa, kt�re znios�o obowi�zek sk�adania kaucji, jest Francja14.
Zar�wno konwencja brukselska, jak i konwencja z Lugano nie zawieraj� przepis�w, kt�re wy��czaj� dopuszczalno�� ��dania z�o�enia kaucji w post�powaniu, kt�re ma doprowadzi� do wydania orzeczenia, kt�re ma by� skuteczne w innym pa�stwie na podstawie wymienionych wy�ej konwencji. Natomiast obie te konwencje przewiduj� w art. 45, �e nie mo�na wymaga� od strony, kt�ra w jednym z umawiaj�cych si� pa�stw wnosi o uznanie (w wypadku okre�lonym w art. 26 ust. 2) lub wykonanie orzeczenia wydanego w innym umawiaj�cym si� pa�stwie, �adnej kaucji na zabezpieczenie koszt�w post�powania z powodu jej statusu cudzoziemca lub z braku miejsca zamieszkania, albo pobytu w pa�stwie, w kt�rym wnosi si� o uznanie lub wykonanie orzeczenia. Tak wi�c od kaucji zwolnione s� tak�e osoby, kt�re nie maj� obywatelstwa jednego z pa�stw b�d�cych stron� konwencji i kt�re nie maj� ani miejsca zamieszkania, ani miejsca pobytu w jednym z tych pa�stw. Omawiany przepis nie wy��cza mo�liwo�ci ��dania kaucji z innych powod�w przewidzianych w ustawodawstwie wewn�trznym okre�lonego pa�stwa.
