8 prawa o ustroju s¹dów powszechnych, osoba nie w³adaj¹ca jêzykiem polskim ma prawo do wystêpowania przed s¹dem w jêzyku ojczystym i bezp³atnego korzystania z pomocy t³umacza. Wynika st¹d, ¿e cudzoziemiec nie jest ograniczony w swych prawach procesowych przed s¹dem polskim wskutek nieznajomoœci jêzyka polskiego. Mo¿e byæ dyskusyjne, czy przepis ten odnosi siê tylko do osób fizycznych, czy tak¿e do osób prawnych i innych jednostek nie posiadaj¹cych osobowoœci prawnej.
1.6. Brak zdolnoœci s¹dowej i procesowej podmiotów zagranicznych wywo³uje takie same skutki jak w zwyk³ym postêpowaniu (por. art. 199 pkt 2 k.p.c.).
W wypadku pozwania przed s¹d polski cudzoziemca nie maj¹cego zdolnoœci procesowej, zgodnie z art. 69 s¹d na wniosek strony przeciwnej ustanowi dla niego kuratora. Dla usuniêcia braków w zakresie zdolnoœci procesowej, które daj¹ siê uzupe³niæ, s¹d wyznacza odpowiednim termin (art. 70). Termin ten powinien byæ odpowiednio d³u¿szy w stosunku do osób zamieszka³ych za granic¹ lub w stosunku do cudzoziemców przebywaj¹cych w Polsce, którzy w celu usuniêcia braków musz¹ siê zwróciæ do swych w³adz ojczystych 9.
2. ZASTÊPSTWO PROCESOWE
Zagadnienia udzia³u pe³nomocnika procesowego w sprawie z elementem zagranicznym podlegaj¹ ocenie wed³ug legis fori'°. Chodzi tu bowiem przede wszystkim o skutki zwi¹zane z udzieleniem i zakresem pe³nomocnictwa, które maj¹ charakter procesowy.
Pe³nomocnikiem cudzoziemca w postêpowaniu s¹dowym mo¿e byæ ka¿da osoba wymieniona w art. 87 k.p.c. Ponadto, zgodnie z art. 1118 k.p.c., pod
9 Por. tak¿e W. Skierkowska, Miêdzynarodowe postêpowanie..., s. 65.
10 Podobnie w prawie niemieckim np. H. Schack, Intemationales Zivilverfahrensrecht, Miinchen 1996, s. 215. Statut pe³nomocnictwa jest zwi¹zany z miejscem, gdzie pe³nomocnictwo powinno wywo³aæ skutek. Zagadnienie to oddzieliæ nale¿y od umowy pe³nomocnictwa, która podlega ogólnym regu³om kolizyjnym — por. J. Fabian, Pe³nomocnictwo w polskim prawie miêdzynarodowym prywatnym, SC 1963, nr 2.
188
VII. Strony i uczestnicy miêdzynarodowego postêpowania cywilnego...
warunkiem wzajemnoœci mo¿e byæ dopuszczony przed s¹dem polskim jako pe³nomocnik procesowy strony wymienionej w § l art. 1117 adwokat wykonuj¹cy zawód w pañstwie, którego obywatelem jest lub do którego przynale¿y ta strona.
Celem art. 1118 k.p.c. jest u³atwienie obywatelom pañstw obcych oraz zagranicznym osobom prawnym i jednostkom nie posiadaj¹cym osobowoœci prawnej dochodzenie roszczeñ przed s¹dem polskim, dziêki mo¿noœci skorzystania z pomocy zagranicznego adwokata (tzn. adwokata, który wykonuje zawód w pañstwie, którego strona jest obywatelem lub do którego przynale¿y).
Warunkiem zastosowania tego przepisu jest stwierdzenie wzajemnoœci ze strony danego pañstwa obcego. Chodzi tu o wzajemnoœæ formaln¹, tzn. wystarczy, by adwokaci polscy w ogóle dopuszczani byli do wystêpowania przed obcym s¹dem. W razie w¹tpliwoœci co do istnienia wzajemnoœci stosuje siê drogê wskazan¹ w art. 1143 ".
Ocena, kto jest zagranicznym adwokatem, powinna byæ dokonana na podstawie prawa obcego pañstwa, na terytorium którego dzia³a adwokat. Przepis wymaga, aby zagraniczny adwokat faktycznie wykonywa³ swój zawód, a nie tylko mia³ formalne uprawnienia do jego wykonywania.
Zagraniczny adwokat dopuszczony do wystêpowania przed s¹dem polskim ma wszelkie uprawnienia pe³nomocnika procesowego, jakie wynikaj¹ z przepisów k.p.c. (por. w szczególnoœci art. 91 i nast.). Zagraniczny adwokat mo¿e wiêc wystêpowaæ przed s¹dem polskim osobiœcie albo mo¿e udzieliæ substytucji adwokatowi polskiemu.
Szczególny rodzaj pe³nomocnictwa w sprawie o alimenty przewiduje art. 3 konwencji nowojorskiej z 1956 r. o dochodzeniu roszczeñ alimentacyjnych za granic¹. Zgodnie z tym przepisem pe³nomocnikiem osoby zamieszka³ej za granic¹, dochodz¹cej w Polsce alimentów, jest tzw. polski organ przyjmuj¹cy, którym jest Ministerstwo Sprawiedliwoœci. Pe³nomocnictwo to ma szerszy zakres ni¿ pe³nomocnictwo procesowe, obejmuje bowiem tak¿e dokonywanie czynnoœci pozaproceso-wych, maj¹cych na celu uzyskanie alimentów (np. zawarcie ugody pozas¹dowej). Uprawnia ono tak¿e do wniesienia pozwu w imieniu osoby uprawnionej i dokonywania wszelkich koniecznych czynnoœci procesowych i egzekucyjnych 12.
Cudzoziemiec, tak jak obywatel polski, nie ma obowi¹zku ustanowienia pe³nomocnika procesowego, który reprezentowa³by go w postêpowaniu przed s¹dem polskim. Je¿eli jednak strona (cudzoziemiec albo obywatel polski) mieszkaj¹ca za granic¹ nie ustanowi³a pe³nomocnika do prowadzenia sprawy, zamieszka³ego w Polsce, obowi¹zana jest wskazaæ zamieszka³ego w Polsce pe³nomocnika dla dorêczeñ (art. 1135 § l k.p.c.)13.
" Zob. rozdzia³ X pkt 4. 12 Por. W. Skierkowska, Miêdzynarodowe postêpowanie..., s. 80.
13 Zob. bli¿ej rozdzia³ VIII, pkt 7.
3. Sytuacja procesowa cudzoziemca 189
3. SYTUACJA PROCESOWA CUDZOZIEMCA
3.1. Zabezpieczenie kosztów procesu. O ile zwolnienie od zabezpieczenia kosztów procesu nastêpuje w szerokim zakresie w umowach miêdzynarodowych, to brak jest jeszcze podstaw do przyjêcia, i¿ taka sama tendencja dominuje w ustawodawstwach wewnêtrznych poszczególnych pañstw. Nadal bowiem znaczna liczba pañstw przewiduje w swych ustawodawstwach obowi¹zek zabezpieczenia kosztów procesu, okreœlaj¹c jednoczeœnie taksatywnie wypadki, kiedy powód nie ma obowi¹zku sk³adania kaucji.
Przyk³adem pañstwa, które znios³o obowi¹zek sk³adania kaucji, jest Francja14.
Zarówno konwencja brukselska, jak i konwencja z Lugano nie zawieraj¹ przepisów, które wy³¹czaj¹ dopuszczalnoœæ ¿¹dania z³o¿enia kaucji w postêpowaniu, które ma doprowadziæ do wydania orzeczenia, które ma byæ skuteczne w innym pañstwie na podstawie wymienionych wy¿ej konwencji. Natomiast obie te konwencje przewiduj¹ w art. 45, ¿e nie mo¿na wymagaæ od strony, która w jednym z umawiaj¹cych siê pañstw wnosi o uznanie (w wypadku okreœlonym w art. 26 ust. 2) lub wykonanie orzeczenia wydanego w innym umawiaj¹cym siê pañstwie, ¿adnej kaucji na zabezpieczenie kosztów postêpowania z powodu jej statusu cudzoziemca lub z braku miejsca zamieszkania, albo pobytu w pañstwie, w którym wnosi siê o uznanie lub wykonanie orzeczenia. Tak wiêc od kaucji zwolnione s¹ tak¿e osoby, które nie maj¹ obywatelstwa jednego z pañstw bêd¹cych stron¹ konwencji i które nie maj¹ ani miejsca zamieszkania, ani miejsca pobytu w jednym z tych pañstw. Omawiany przepis nie wy³¹cza mo¿liwoœci ¿¹dania kaucji z innych powodów przewidzianych w ustawodawstwie wewnêtrznym okreœlonego pañstwa.