PN-82-N-01152-0, s. 2, p. 1.4.1 - p. 1. 4. 6. Zagadnienia opisu bibliograficznego różnego rodzaju dokumentów są także przedmiotem rozważań w rozdziale „Opracowanie formalne zbiorów", zamieszczonym w publikacji Bibliotekarstwo pod red. Z. Żmigrodzkiego. Wyd. 2 uzup. i rozsz. Warszawa 1998, s. 90-120. Nauka - Dydaktyka - Praktyka nr 29.
63
go identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w niezmienionej postaci, oraz informacji uzupełniających i interpretujących te dane. Dokument to utrwalony na nośniku materialnym wyraz myśli ludzkiej, przeznaczony do rozpowszechniania (p. 1.4.2.); norma nie określa zasad jego powielania i nie rozstrzyga sprawy praw autorskich. Element opisu to podstawowy składnik struktury opisu bibliograficznego, zawierający jedną lub kilka danych (p. 1.4.4.), dana natomiast jest najmniejszą jednostką informacji bibliograficznej, reprezentującą określoną cechę dokumentu i mającą postać słowną (jedno- lub wielowyrazową), cyfrową lub literowo-cyfrową (p. 1.4.5.); znak umowny (relator, wskaźnik) to znak oddzielający i/lub oznaczający strefy i elementy opisu bibliograficznego (p. 1.4.6.). Strefa zdefiniowana jest jako grupa elementów opisu bibliograficznego, powiązanych funkcjonalnie lub formalnie, stanowiąca wyodrębnioną część jego struktury (p. 1.4.3.). W stosunku do PN-N-01152 :1973 zmieniono formę normy na arkuszową, rozszerzono zakres pojęcia opisu bibliograficznego, rozumianego dotąd jako opis dokumentu do bibliografii - zgodnie z przepisami ISBD opis bibliograficzny wykazuje przede wszystkim cechy wydawnicze dokumentu i służy jego identyfikacji, m.in. we wszelkich zbiorach informacji o dokumentach, niezależnie od funkcji i sposobu organizacji tych zbiorów (PN-N-01152-0, s. 6). Zamiast dotychczasowej fakultatywności wprowadzono zatem obligatoryjność stosowania normy w katalogach bibliotecznych (od 1 stycznia 1984 r.). Z zakresu jej stosowania wyłączono natomiast bibliografie załącznikowe, przypisy bibliograficzne oraz informacje bibliograficzne podawane w tekstach dokumentów, odsyłając w takich przypadkach do zasad sformułowanych w arkuszach 04 oraz 07 normy PN-N-01222 : 1979 i PN-N-01222 : 1978.
Normy opisu
W Polsce od 1 stycznia 1984 r. obowiązuje opracowana przez Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej norma PN-N-01152 : 1982 Opis bibliograficzny. Jest to znowelizowana wersja wcześniejszej normy opisu bibliograficznego PN-N-01152 : 1973, opierająca się na zasadach międzynarodowego znormalizowanego opisu bibliograficznego ISBD, stanowiąca tzw. normę arkuszową, tj. złożoną z szeregu części. ISBD (International Standard Bibliographic Description - Międzynarodowy Znormalizowany Opis Bibliograficzny) stal się podstawą do przygotowania wielu wersji krajowych: anglo-amerykańskiej AACR 2, niemieckojęzycznej (RAK) oraz francuskiej (AFNOR). Podstawą dla PN-N-01152-1 : 1982 był wydany przez IFLA w 1978 r. dokument „ISBD(M): International Standard Bibliographic Description for Monographic Pu-
64
blications". Dokument ten w wydaniu późniejszym, z 1987 r., wprowadził pewne zmiany, których uwzględnienie stało się konieczne ze względu na polskie uczestnictwo w międzynarodowej wymianie informacji, opracowano zatem Arkusz Zmian A/l. Pełną nowelizację normy przewiduje się po opublikowaniu kompletu arkuszy. Ich wstępnie zaplanowana liczba wzrosła2, zmieniono tytuł arkusza 3. (pierwotnie 03.: Dokumenty normatywno-techniczne) oraz 7. (07.: Dokumenty audiowizualne) i obecnie zawartość normy przedstawia się następująco: Arkusz 0 Postanowienia ogólne - obowiązuje od 1 stycznia 1984 r., (PN-82/N-01152.00 ; obecnie PN-N-01152-0 : 1982), zawiera informacje o zakresie stosowania normy, podziałach występujących w jej obrębie, terminologii oraz prezentuje strukturę i zawartość opisu bibliograficznego.
Arkusz 1 Książki - obowiązuje także od 1 stycznia 1984 r., (PN-82/N-01152.01; obecnie PN-N-01152-1 : 1982, uzupełniona o arkusz A/l PN-N-01152-A/l : 1997), dotyczy zasad opisu bibliograficznego dokumentów zwartych (opublikowanych po 1800 r.) w poszczególnych strefach opisu, nie uwzględnia wyboru oraz formy hasła. Arkusz 2 Wydawnictwa ciągłe (PN-N-01152-2 : 1997; ustań, przez
PKN dn. 8 kwietnia 1997 r.).
Arkusz 3 Dokumenty normalizacyjne - obowiązuje od 1 stycznia 1988 r. (PN-87/N-01152.03; obecnie PN-N-01152-3 :1987). Arkusz 4 Dokumenty ikonograficzne. Arkusz 5 Dokumenty kartograficzne (projekt 1995 r.). Arkusz 6 Druki muzyczne - obowiązuje od 1 stycznia 1984 r. (PN-
83/N-01152.06; obecnie PN-N-01152-6 : 1983). Arkusz 7 Dokumenty dźwiękowe - obowiązuje od 1 lipca 1986 r.
(PN-85/N-01152.07; obecnie PN-N-01152-7 : 1985). Arkusz 8 Stare druki (PN-N-01152-8 :1994; ustań, przez PKN dn. 23
grudnia 1994 r.).
Arkusz 9 Prace niepublikowane.
Arkusz 10 Dokumenty techniczno-handlowe - obowiązuje od 1 stycznia 1992 r. (PN-91/N-01152.10; obecnie PN-N-01152-10 : 1991). Arkusz 11 Dokumenty patentowe.
2 Prace nad przygotowaniem poszczególnych arkuszy ciągle trwają, zawartość pewnych stref opisu (np. strefy trzeciej i ósmej) w niektórych arkuszach, czasem terminologia, ulegają zmianom. Zob. M. Lenartowicz: O pracach nad „Przepisami katalogowania książek". „Przegląd Biblioteczny" 1988 z. 2, s. 165-171.
65
Arkusz 12 Filmy (PN-N-01152-12 : 1994; ustań, przez PKN dn. 22
grudnia 1994 r.). Arkusz 13 Dokumenty elektroniczne (podjęto prace).
Polskie prace normalizacyjne w zakresie poszczególnych arkuszy opierają się na rozstrzygnięciach międzynarodowych. Dział Rejestracji Bibliograficznej IFLA (Division IV: Bibliographic Control) składający się z trzech sekcji: Bibliografii, Katalogowania oraz Klasyfikacji i Indeksowania, kieruje także Programem IFLA UBCIM (Universal Bibliographic Control and International MARC).