Dotychczasowe badania były albo zakrojone na małą skalę, albo były prowadzone przez zbyt krótki czas. Pomiary podatności poznawczej, zdarzeń życiowych i stresu dają zmienne wyniki; różna jest trafność i rzetelność stosowanych narzędzi szacowania, a badane grupy mają heterogeniczny charakter. Mimo tych oczywistych trudności wyniki wskazują, że istnieje interakcja między negatywnym stylem poznawczym a wysokim poziomem stresu czy negatywnymi zdarzeniami życiowymi, prowadzącymi do zaostrzenia objawów afektywnych. Dowody są bardziej przekonujące, jeśli chodzi o przewidywanie objawów depresyjnych, ale - co zaskakujące - może istnieć również taka interakcja między negatywnym stylem poznawczym a zdarzeniami życiowymi, która prowadzi do nasilenia symptomów maniakalnych. Dotychczasowe badania nie dają odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania. Po pierwsze: Czy istotne statystycznie zmiany nasilenia obserwowanych objawów są znaczące z klinicznego punktu widzenia? Po drugie: Czy istnieją dowody, że z danym typem zdarzenia łączą się konkretne dysfunkcjonalne przekonania? I po trzecie: W jaki sposób i dlaczego może zachodzić interakcja między negatywnym stylem poznawczym a zdarzeniami życiowymi lub stresem, pozwalająca prognozować wzrost objawów maniakalnych i depresyjnych?
W żadnym z dotychczasowych badań nie zdołano udowodnić jednoznacznie słuszności modelu typu podatność-stres w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych. Związek między zdarzeniami życiowymi, stylem poznawczym a zaostrzeniem symptomów czy nawrotem faz maniakalnych lub depresyjnych najłatwiej wytłumaczyć, przyjmując, że między stylem poznawczym i/lub stresem zachodzi nieokreślona i pośrednia interakcja. Nie ma wątpliwości, że niezbędne są dalsze badania w celu ustalenia szczegółowych mechanizmów wszelkich interakcji. Jednak te dalsze wysiłki napotkają problem braku hipotez na temat natury dysfunkcjonalnych przekonań charakterystycznych dla jednostek z zaburzeniami dwubiegunowymi, które - jeśli zostaną uaktywnione przez negatywne zdarzenia - mogą wywołać epizod maniakalny, ale nie depresyjny. Trudności dodatkowo potęguje fakt, że u części osób, u których stwierdzono powtarzające się epizody depresyjne, wystąpi w końcu epizod maniakalny. Zostaną więc sklasyfikowane jako przypadek zaburzeń dwubiegunowych, a nie jednobiegunowych.
Czy terapia poznawcza wpływa na poprawę funkcjonowania?
Mimo braku spójnej teorii poznawczej' modelu podatność-stres w wypadku zaburzeń dwubiegunowych przez ostatnie dwadzieścia lat pojawiły się pojedyncze optymistyczne, choć anegdotyczne studia przypadków dotyczące za-
Teoria i terapia poznawcza zaburzeń afektywnych dwubiegunowych 63
stosowania terapii poznawczej u pacjentów cierpiących na zaburzenia dwubiegunowe (Chor i in., 1988; Wright, Schrodt, 1992; Scott, 1995b). Później wydano podręczniki terapii i poradniki dla pacjentów (Basco, Rush, 1995; Lam i in., 1999; Newman i in., 2001; Scott, 2001), a następnie osiem raportów na temat zastosowania indywidualnej i grupowej terapii poznawczej w otwartych badaniach na małą skalę lub randomizowanych badaniach z uwzględnieniem grupy kontrolnej (Cochran, 1984; Palmer i in., 1995; Bauer i in., 1998; Perry i in., 1999; Zaretsky i in., 1999; Lam i in., 2000; Weiss i in., 2000; Scott i in., 2001). W poniższym podrozdziale znajduje się przegląd tych badań i omówienie roli terapii poznawczej w leczeniu osób z zaburzeniami dwubiegunowymi.
Przegląd badań nad grupową terapią poznawczą