Chocia�
niejednokrotnie podawano w w�tpliwo�� zwi�zek sztuki i prawdy, ��cz�c sztuk� z iluzj�,
fikcj� czy nawet k�amstwem, i chocia� nierzadko zniewalano sztuk� b�d� zniewalano
(manipulowano) za jej pomoc�, to jednak broni�a si� ona swym nieustaj�cym roszczeniem do
prawdy i zawsze domaga�a si� wolno�ci. Oba w�tki zmagania si� sztuki o prawd� i o wolno��,
a tym samym o nale�ne jej miejsce w kulturze, s� obecne r�wnie� w sztuce dnia dzisiejszego,
zw�aszcza w sztuce nowoczesnej, w tak zwanej antysztuce (metasztuce, postsztuce), kt�rej
tw�rcy i teoretycy g�osz� z przekonaniem, �e im wi�ksza wolno�� tw�rcza, tym wi�ksza
prawda sztuki1. - Czy przekonanie to jest s�uszne?
Teoria sztuki nowoczesnej to przede wszystkim, cho� nie wy��cznie, owoc krytyki, z kt�r� w
czasach nowo�ytnych, a zw�aszcza w XX wieku spotyka si� tak zwana tradycyjna teoria
sztuki. Jej oponenci s� zdania, �e wed�ug tej teorii sztuka by�a niewolniczym wytwarzaniem
wedle powszechnych regu�, na�ladowa�a zastan� nature-przyrod�, przedstawia�a i by�a pi�kna,
a odbiorca mia� j� bezinteresownie, to znaczy z pomini�ciem jej zwi�zku z prawd�,
estetycznie kontemplowa�. Dodaje si�, �e wyrastaj�ce z teorii mimetycznej dzie�a by�y
niczym wi�cej jak osobliw� ilustracj� jej rzekomej prawdziwo�ci i uniwersalno�ci2.
Antysztuka uniewa�nia t� teori�, g�osz�c, i� sztuka jest aktem wolno�ci i poznawczo-
tw�rczym wnikaniem w prawd� Natury.
Zanim poznamy historyczne i ideowe t�o antysztuki, rozwa�my wst�pnie kwesti� relacji
pomi�dzy prawd�, sztuk� i wolno�ci�.
Bez wahania przyznamy, �e wolno�� jest koniecznym warunkiem dost�pu do prawdy i �e jest
ona nieodzowna dla tw�rczego uprawiania sztuki. R�wnie bezwarunkowym dobrem jest
prawda, bowiem dzi�ki niej cz�owiek uzgadnia si� z otaczaj�cym go �wiatem i identyfikuje
si� z samym sob�. A jakim dobrem jest sztuka? Czy jest ona poniek�d ex definitione domen�
wolno�ci i prawdy? Wydaje si�, �e sztuk� spontanicznie wi��emy z pi�knem i �e nie jest dla
nas ca�kiem oczywiste, i� jest ona jednocze�nie dziedzin� adekwatnego realizowania si�
prawdy i wolno�ci. Sztuka otwiera przed nami r�ne horyzonty poznawcze, ale dobrze
wiemy, �e prawda i wolno�� niejedno ma imi�, zatem problem istotowych zwi�zk�w sztuki z
prawd� i wolno�ci� wymaga odwo�ania si� do autorytetu teorii. Przecie� artysta nawet wtedy,
gdy jest suwerenny w wyborze rodzaju sztuki, w doborze jej form, tworzywa � temat�w, stoi
przed konieczno�ci� teoretycznego poznania jej istoty, racji jej istnienia oraz jej zwi�zk�w z
realn� rzeczywisto�ci�, ze �wiatem przyrody i kultury. Jedynie t�dy prowadzi droga do
rzetelnego poznania, jakiego rodzaju dobrem jest sztuka, bowiem w porz�dku ludzkiego
ducha prawda (theoria) jest logicznie pierwotna wobec dzia�ania (wobec praxis i poiesis)3.
Zatem dopiero na tle prawdy o sztuce mo�na odpowiedzialnie rozstrzyga� problem prawdy
sztuki oraz kwesti� jej zwi�zku z wolno�ci�, a wi�c r�wnie� szuka� ewentualnego
potwierdzenia s�uszno�ci tezy, zgodnie z kt�r� wolno�� -jak tego chc� zwolennicy antysztuki
-jest osnowa sztuki, za� jej ostatecznym celem, czyli racj� jej istnienia jest poznawcze
wnikanie w prawd� Natury. Znalezienie wsp�lnej perspektywy teoretycznej, uwzgl�dniaj�cej
proporcjonalnie aspekty historyczny i rzeczowy problemu sztuki, jest konieczne, bo przecie�
z krytyki tradycyjnej (mimetycznej) teorii sztuki (pomi�my istotn� kwesti� trafno�ci tej
krytyki) nie wynika automatycznie prawdziwo�� teorii antysztuki.
Cho� zarysowana powy�ej perspektywa poznawcza nie przes�dza z g�ry o negatywnej ocenie
wolno�ciowo-kognitywnej teorii sztuki-antysztuki, odnotujmy lojalnie, �e zar�wno mi�o�nik
sztuki nowoczesnej, jak i jej profesjonalny znawca mogliby wytoczy� przeciwko niej zarzut
banalno�ci b�d� aprioryczno�ci, czyli nieliczenia si� z faktami. Ot�, powie kto�, ka�dy
artysta rozporz�dza okre�lon�, mniej czy bardziej oryginaln� teori� sztuki oraz koncepcj�
prawdy i wolno�ci w sztuce, a wi�c - nasuwa si� konkluzja - nie ma o co kruszy� kopii i
rozwa�a�, kt�ra z nich jest prawdziwa, a kt�ra fa�szywa, bowiem wydaje si�, �e wszystkie
znane - i mo�liwe - teorie artystyczne s� r�wnoprawne! Za stanowiskiem takim przemawiaj�
nast�puj�ce argumenty: po pierwsze, teorie te i wyros�e z nich dzie�a s� donios�ymi faktami
kulturowymi; po drugie, nale�y wzi�� pod uwag� pogl�d, wed�ug kt�rego sztuka i teorie
sztuki s� historyczne, a wi�c �e dokonuje si� w nich rozw�j czy post�p - w�a�nie od sztuki do
antysztuki. Gdyby si� okaza�o, �e przytoczone argumenty s� trafne, to zaproponowana
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
PamiД™taj, Ејe dbamy o TwojД… prywatnoЕ›Д‡. Nie zwiД™kszamy zakresu naszych uprawnieЕ„ bez Twojej zgody. Zadbamy rГіwnieЕј o bezpieczeЕ„stwo Twoich danych. WyraЕјonД… zgodД™ moЕјesz cofnД…Д‡ w kaЕјdej chwili.