7. [�] W najog�lniejszym sensie przez relacj� rozumiemy jakiekolwiek
przyporz�dkowanie czegokolwiek czemukolwiek (por. M.A. Kr�piec,
Metafizyka. Zarys teorii bytu, Lublin 19782, 329 n). Trzeba tu jednak
zasygnalizowa� ujawniaj�c� si� zasadnicz� r�nic� mi�dzy obu relacjami.
Otwarcie si� na co� jest w�a�ciwie mo�no�ci� zaistnienia relacji pozytywnej.
Natomiast relacja niezale�no�ci by�aby relacj� negatywn�, nie za� brakiem
relacji.
8. [�] Wolno�� jest iloczynem relacji niezale�no�ci i otwarcia.
9. [�] Za takim, "relacjonalnym" - jak powie - pojmowaniem wolno�ci opowiada
si� Ingarden. W swych Wyk�adach z etyki (Warszawa 1989, 351 n) na pisze:
"[...] zar�wno �wolno�� jak np. s�owo Freiheit� ma raczej taki aspekt, �e jest
to pojecie relacjonalne, �e chodzi nie tylko o czyj�� wolno��, czy wolno��
czego�, ale o wolno�� od czego�, wolno�� w sensie niezale�no�ci. A od czego,
wobec czego, w stosunku do czego mog� by� wolny? Nasuwaj� si� tu bardzo
rozmaite dziedziny, obejmuj�ce to, od czego, w stosunku do czego, mo�emy
albo nie mo�emy by� wolni".
10. [�] Je�li uznamy, �e w �cis�ym sensie podmiotem wolno�ci mo�e by� jedynie
osoba, to owo X, o kt�rym mowa, uto�samia si� z czystym Ja, o kt�rym
fenomenologowie za Husserlem powiedz�, �e jest tylko spe�niaczem akt�w
�wiadomo�ci. W naszym wypadku czyste Ja by�oby tylko "punktem
zaczepienia" obu relacji. Czyste Ja nie jest bowiem czym� realnym. Nie mo�na
wi�c w nim widzie� ani Boga, kt�ry jest ju� czym� (kim�), ani jakiegokolwiek
innego osobowego bytu.
Typy wolno�ci i jej podmiot
Powiedzieli�my, �e wolno�� konstytuuj� dwie relacje (niezale�no�ci i otwarcia),
kt�rych kresami s� nast�puj�ce trzy elementy: (1) to, co jest niezale�ne i otwarte,
(2) to, od czego to co� jest niezale�ne i (3) to, na co to co� jest otwarte. Od tego, co
konkretnie stanowi �w kres, zale�y jako�� danej relacji, a dalej - typ wolno�ci11 , dla
kt�rej wolno�� jako taka jest ide� czy poj�ciem nadrz�dnym.
Liczne �wiadectwa j�zykowe potwierdzaj� istnienie r�nych typ�w wolno�ci. M�wimy
przecie� o wolno�ci kraju, sumienia, cz�owieka, religii, wyznania, o wolno�ci
politycznej, osobistej, podatkowej, o wolno�ci od pracy i wolno�ci w m�wieniu, a
wszystkie te wyra�enia, cho� odnosz� si� do wolno�ci, to jednak nie do wolno�ci jako
takiej, lecz do okre�lonych typ�w wolno�ci. Wypowiadaj�c te wyra�enia, nie mamy
bowiem na uwadze wolno�ci jako takiej, lecz jaki� typ wolno�ci, a wi�c wolno�ci,
kt�ra jest czyj�� wolno�ci� lub wolno�ci� czego� i kt�ra jest wolno�ci� ze wzgl�du na
co�.
O typie wolno�ci decyduj� kresy obu relacji wolno�ci12 . To, od czego jest si�
niezale�nym, i to, na co si� jest otwartym, co jest mo�liwym przedmiotem wyboru,
wyznacza obszar wolno�ci (jej zakres). Mo�na powiedzie� i tak: typy przedmiot�w, w
relacji do kt�rych dana wolno�� jest okre�lon� niezale�no�ci� i okre�lonym
otwarciem, wyznaczaj� obszar wolno�ci okre�lonego jej podmiotu, a wi�c czy jest to
wolno�� osobista, polityczna, finansowa czy jaka� inna. Wspomnieli�my ju� o tym, ale
dopiero przy analizie okre�lonych typ�w wolno�ci uwidacznia si� wyra�nie zale�no��
otwarcia si� wolno�ci (mo�liwo�ci wyboru) od jej niezale�no�ci. Dostrzegamy
bowiem, �e typ niezale�no�ci (a tak�e jej stopie� - o czym b�dzie jeszcze mowa)
okre�la typ (i stopie�) otwarcia. Wolno�� osobista czy polityczna jako otwarcie si� na
mo�liwo�ci w tej sferze zak�ada jednocze�nie osobist� czy polityczn� niezale�no��.
Musz� by� wolny w sensie niezale�no�ci od czynnik�w mog�cych ograniczy� mnie w
mojej sferze osobistej, bym m�g� by� wolny w sensie otwarcia si� na mo�liwo�ci,
jakie ta sfera przede mn� otwiera. Podobnie ma si� sprawa z wolno�ci� polityczn�,
finansow� itp13 .
Od sprawy przedmiot�w, od kt�rych dany typ wolno�ci jest niezale�ny i na kt�re jest
otwarty, przejd�my z kolei do drugiego kresu obu relacji, do podmiotu wolno�ci. On
to sprawia, �e wolno�� jako relacja niezale�no�ci i otwarcia jest czyj�� wolno�ci� lub
wolno�ci� czego�. Gdy m�wimy: "wolno�� cz�owieka", "wolno�� kraju" itp.,
wskazujemy na co�, z czym wolno�� si� zwi�za�a w�a�nie jako niezale�no�� i
otwarcie. Pomimo tego zwi�zania si� nie przestaje by� ona wolno�ci�, ale jest z
konieczno�ci wolno�ci� czyj�� lub wolno�ci� czego�. Konieczno�� ta wynika z
relacyjnego charakteru wolno�ci jako okre�lonego (niezale�no�� i otwarcie)
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.