Gandhi i Thatcher byli dziećmi najmłodszymi). Zależność ta wynika prawdopodobnie z treningu w sprawowaniu obowiązków i przyjmowania odpowiedzialności za innych. Dzieci najstarsze i urodzone w dalszej kolejności obarczane są na ogół przez rodziców określonymi zadaniami — muszą opiekować się młodszym rodzeństwem, pomagać im, uczestniczyć w obowiązkach domowych. Z racji swego starszeństwa mogą także w rozmaity sposób narzucać swoją wolę bratu i/lub siostrze, wzbudzają w nich podziw, imponują im. Rola lidera jest dla nich naturalna i dobrze się w niej czują, w przeciwieństwie do jedynaków oraz dzieci najmłodszych, za których odpowiedzialność przyjmują rodzice i starsze rodzeństwo. Jedynacy oraz dzieci najmłodsze - nie przywykłe w dzieciństwie do przyjmowania odpowiedzialności za innych - w życiu dorosłym unikają ról przywódczych, gdyż stanowią one dla nich źródło dyskomfortu. Jeśli zaś decydują się na przewodzenie innym, to zwłaszcza osoby będące najmłodszymi spośród rodzeństwa charakteryzują się specyficznym sposobem wypełniania funkcji przywódczej i swoistą motywacją. W porównaniu z przywódcami, którzy byli najstarszymi dziećmi w rodzinie i jedynakami, wykazują bardziej nasilone skłonności nacjonalistyczne, większe dążenie do wyłączności w sprawowaniu władzy oraz silniejsze potrzeby afiliacyjne przy równoczesnym małym zaufaniu do innych ludzi i bardziej rozwiniętej orientacji afektywnej (tzn. ukierunkowanej na budowanie emocjonalnie pozytywnych stosunków z ludźmi) niż zadaniowej. Przywódcy rekrutujący się spośród dzieci najmłodszych cechowali się także słabszą wiarą w siebie, podczas gdy największe zaufanie do własnych możliwości przejawiali jedynacy. W pozostałych z wymienionych wyżej zakresów jedynacy nie różnili się znacząco od osób będących najstarszymi spośród rodzeństwa. Odmienność grupy przywódców wywodzących się spośród najmłodszych dzieci w rodzinie, w tym przede wszystkim ich radykalizm polityczny (tendencje nacjonalistyczne) i skłonność do despotyzmu, ma prawdopodobnie swe źródło w kompensacyjnym demonstrowaniu siły (wg zasady Już nikt więcej nie będzie kopał małego Jasia").
Wprawdzie dążenie do władzy jest motywem najczęściej przypisywanym politykom, lecz jego struktura może być u poszczególnych przywódców bardzo zróżnicowana, co wynika z odmiennych potrzeb (Stone, 1974). I tak, u pewnych osób dominuje potrzeba efektywnego wpływania na otoczenie, która wyraża się w wyuczonych zachowaniach kontrolowania zachodzących wydarzeń i ich uczestników. U tych ludzi dążenie do władzy opiera się na rozwiniętej potrzebie doświadczania własnej skuteczności i dążenia do osiągnięć (por. Skarżyńska, 1996; Stone, 1974). Sprawowanie władzy politycznej jest instrumentem zaspokajania tych potrzeb; przywódca może doznawać własnej spraw-czości w zakresie tak szerokim, jakiego nie zapewniają inne formy działalności i (Stone, 1974). U innych przywódców motyw władzy wywodzi się z potrzeby bycia sławnym, admirowanym przez tłumy. Ten rodzaj potrzeby ma charakter kompensacyjny — człowiek niepewny poczucia własnej wartości oczekuje jej potwierdzenia przez otoczenie (Elms, 1976; Stone, 1974). Insygnia wła-
94
dzy, przywileje z nią związane, ceremonie, w których przywódca uczestniczy jako ich główny aktor, powszechne zainteresowanie i społeczny prestiż podnoszą wartość ,ja" we własnych oczach (Hermann, 1986; Katz, 1973). Motyw sprawowania władzy może również wynikać z poczucia obowiązku i po-
eby altruistycznej; sprawowanie przywódczych funkcji politycznych daje uprawnienia do tego, by móc poprawić los niektórych grup ludzi, całej społeczności danego państwa lub przeciwdziałać narodowym nieszczęściom (Stone, 1974).