Wiadomo, �e czynna narkomania uniemo�liwia normalne funkcjono-
wanie spo�eczne, w tym tak�e prawid�ow� opiek� nad dzieckiem. Branie
narkotyk�w staje si� tre�ci� �ycia, wi�zi rodzinne schodz� na dalszy plan,
a dobro cz�onk�w rodziny przestaje mie� znaczenie. Ca�a aktywno�� nar-
komana koncentruje si� na zdobywaniu narkotyk�w, ich za�ywaniu, a na-
st�pnie do�wiadczaniu efekt�w ich dzia�ania. Na og� narkomani bior�cy
d�ugo narkotyki nie pracuj� i utrzymywani s� albo przez swych rodzic�w,
albo korzystaj� z zasi�k�w spo�ecznych lub te� �yj� z �ebractwa czy pro-
stytucji. Wszystkie pieni�dze, sprz�ty, przedmioty zostaj� zamieniane na
'"narkotyki, dlatego te� rodziny narkoman�w �yj� najcz�ciej na granicy
lub�stwa. Powoduje to, �e dzieci narkoman�w wychowuj� si� najcz�ciej
i. w niekorzystnych warunkach materialno-bytowych.
Dom jest dla dziecka miejscem zabawy i odpoczynku. Jego prawid�o-
wa organizacja daje dziecku poczucie bezpiecze�stwa. Mieszkania narko-
man�w s� najcz�ciej bardzo brudne, brak jest te� w nich podstawowych
sprz�t�w, gdy� wi�kszo�� pieni�dzy, kt�rymi dysponuje rodzina, przezna-
czana jest na narkotyki. Cz�sto jedynym wyposa�eniem kuchni s� garnki
s�u��ce do produkcji narkotyk�w (polskiej heroiny, czyli kompotu). Cz�sto
te� dzieci nie maj� nie tylko w�asnego pokoju, ale nawet k�cika na swoje
zabawki czy pomoce szkolne. Brak te� w tych domach ciszy i spokoju, tak
niezb�dnego do wypoczynku dziecka, gdy� najcz�ciej mieszkania te pe�-
ni� rol� melin, w kt�rych produkuje si� narkotyki i bierze je grupowo.
; Narkoman wielokrotnie znajduje si� w takim stanie fizycznym i psy-
chicznym, �e nie mo�e zaj�� si� dzieckiem. Opieka nad dzieckiem sk�ada
si� z wielu element�w. Jednym z najwa�niejszych jest odpowiednie od�y-
wianie, gdy� ma to decyduj�cy wp�yw na prawid�owy rozw�j dziecka.
Posi�ki powinny by� regularne i zawiera� odpowiednie dla danego wieku
sk�adniki od�ywcze. Innym wa�nym elementem jest przestrzeganie higie-
Sytuacja dzieci w rodzinach narkoman�w
161
ny osobistej i higieny otoczenia. Dzieci narkoman�w s� zaniedbane w sen-
sie piel�gnacyjnym, brudne, niew�a�ciwie ubrane, cz�sto niedo�ywione lub
od�ywiane nieodpowiednio do swojego wieku.
Dzieci wychowywane przez rodzic�w narkoman�w, ze wzgl�du na^
brak opieki rodzicielskiej, a tak�e zaburzenia kontakt�w emocjonalnych"
z rodzicami i nieprawid�owe postawy rodzicielskie, kt�re dominuj� w tych
rodzinach, s� nara�one na ryzyko choroby sierocej ze wszystkimi tego kori-?
sekwencjami. Objaw�w tej choroby nie b�d� tu dok�adnie opisywa�a, gdy�
temu zagadnieniu po�wi�cony zosta� osobny rozdzia� ksi��ki. Jak wynika
z danych klinicznych, dzieci wychowywane w rodzinach narkoman�w s�)
zaniedbane wychowawczo, brak im stymulacji do rozwoju psychoruchowe-
go, co powoduje gorszy rozw�j zar�wno fizyczny jak i psychiczny. Wiadoj
mo, �e brak opieki i kontaktu emocjonalnego dziecka w pierwszym roku
jego �ycia z osob� stale si� nim opiekuj�c� jest przyczyn� zaburze� psycho-
emocjonalnych, a tak�e zwi�ksza prawdopodobie�stwo wyst�pienia dewia-
cji i zaburze� zachowania w p�niejszym �yciu dziecka (B�aim 1979).
Bardzo cz�sto kilkuletnie dzieci trafiaj�c z matkami narkomankami
do o�rodk�w resocjalizacyjnych nie potrafi� m�wi� i sprawiaj� wra�enie
op�nionych w rozwoju lub oci�a�ych umys�owo. Po kilku miesi�cach
pobytu w o�rodku okazuje si� jednak, �e g��wn� przyczyn� tych objaw�w
by�y zaniedbania wychowawcze rodzic�w bior�cych w tym czasie narko-
tyki (por. Kota�ski 1984).
Najwa�niejsze z punktu psychicznego i emocjonalnego rozwoju dziec-
ka jest wype�nianie przez rodzin� funkcji emocjonalno ekspresyjnej lub -
jak j� okre�la M. Ziemska (1979) - psychohigienicznej. Silny na��g trwaj�-
cy wiele lat powoduje zaburzenia emocjonalno�ci jednostki. Jej zdolno��
odczuwania uczu� mi�o�ci, przywi�zania, odpowiedzialno�ci za bliskich
ulega znacznemu ograniczeniu. W rodzinach narkoman�w mamy najcz�^
ciej do czynienia z zaburzeniami wi�zi uczuciowej z dzieckiem i ch�odem
emocjonalnym rodzica narkomana mimo deklaracji o przywi�zaniu i mi�o-
�ci do dziecka. Tym niemniej bardzo cz�sto obserwuje si� silne przywi�za-
nie dzieci do rodzic�w.
Rodzice narkomani cz�sto nie s� w stanie, ze wzgl�du na sw�j na��g,
samodzielnie opiekowa� si� dzieckiem. Je�li narkotyki bior� oboje rodzice,
pomoc z zewn�trz jest konieczna. Wtedy bardzo cz�sto opiek� nad dzie�-
mi przejmuj� dziadkowie. W przypadkach najbardziej skrajnych, gdy ro-
dzice w ra��cy spos�b zaniedbuj� swoje obowi�zki wobec dziecka, sprawa
trafia do s�du, kt�ry mo�e podj�� decyzj� o ograniczeniu lub pozbawieniu
w�adzy rodzicielskiej. Wtedy opiek� nad dzieckiem przejmuj� rodziny!
zast�pcze lub domy dziecka. j
W rodzinach narkoman�w niezwykle istotn� rol� w wychowaniu dzie-
ci pe�ni� dziadkowie, wspomagaj�c rodzic�w w wype�nianiu funkcji opie-
ku�czych i wychowawczych. W��czanie si� dziadk�w w wychowanie
162
Jolanta Rogala-Ob��kowska
wnuk�w jest w Polsce zjawiskiem do�� powszechnym, nie tylko w rodzi-
nach dysfunkcjonalnych. Wynika to najcz�ciej z warunk�w mieszkanio-
wych oraz z powszechnej pracy zawodowej kobiet. Ta pomoc ma najcz�-
ciej charakter sporadyczny, gdy zaistniej� wa�ne przyczyny, dla kt�rych
dzieci zostaj� bez opieki, lub pomoc ta ma charakter opieki sprawowanej
r�wnolegle z rodzicami, co w naszych warunkach zdarza si� cz�sto, prze-
de wszystkim z powodu wsp�lnego zamieszkania. Jak wynika z obserwa-
Icji klinicznych, w wypadku narkoman�w posiadaj�cych dzieci w��czanie
I si� dziadk�w i tworzenie przez nich systemu wsparcia, opieki i pomocy
I materialnej dla narkoman�w i ich dzieci jest zjawiskiem bardzo cz�stym.
i Mo�e by� to przyczyn�, �e stosunkowo rzadko wp�ywaj� do s�d�w spra-
j wy o ograniczenie lub pozbawienie w�adzy rodzicielskiej narkoman�w.
j Wiadomo jednak, �e wychowanie dzieci przez osoby starsze niesie za
Isob� kilka istotnych dla rozwoju dziecka konsekwencji. Opieka babci mo�e
by� elementem stymuluj�cym rozw�j poznawczy dziecka, jednak z drugiej
strony dziadkowie s� najcz�ciej zbyt pob�a�liwi, a wychowywanie przez
osoby starsze mo�e, jak pisze M. Ziemska (1979), �wp�ywa� ujemnie na
rozw�j ruchowy dziecka, ekspansywno��, samodzielno�� i dojrza�o�� spo-
�eczn� poprzez ograniczanie pewnego typu zabaw, czynno�ci usamodziel-
niaj�cych i kontaktu z r�wie�nikami".
PRZYCZYNY ZACHOWA� DEWIACYJNYCH
Nale�a�oby podj�� pr�b� odpowiedzi na pytanie, na ile wychowanie
w rodzinie, w kt�rej rodzice bior� narkotyki, ma wp�yw na rozw�j dziecka
i zaburzenia jego przystosowania spo�ecznego, czego wyrazem mog� by�
zachowania dewiacyjne, a przede wszystkim branie narkotyk�w?
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ Ci coraz lepsze usĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂugi. By mĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂc to robiÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ prosimy, abyĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂ wyraziĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂ zgodÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ na dopasowanie treĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂci marketingowych do Twoich zachowaĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂciowo finansowaÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ rozwĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂj ĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂwiadczonych usĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂug.
PamiÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂtaj, ĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄĂĹĄĂÂe dbamy o TwojÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ prywatnoĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂ. Nie zwiÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂkszamy zakresu naszych uprawnieĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂ bez Twojej zgody. Zadbamy rĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂwnieĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄĂĹĄĂ o bezpieczeĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂstwo Twoich danych. WyraĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄĂĹĄĂÂonÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ zgodÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ moĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄĂĹĄĂÂesz cofnÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ ÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ w kaĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄĂĹĄĂÂdej chwili.