'446 § 3 kodeksu. Nie bez znaczenia była tu również dająca się obserwować praktyka korzystania z przepisu, ilekroć pojawiały się przeszkody w uwzględnieniu całości szkód doznanych przez pośrednio poszkodowanego, w ramach ustaleń odnoszących się do pozycji uszczerbku ściśle majątkowego. Bronione były jednak i poglądy jednoznacznie traktujące charakter uszczerbku, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c, jako wyłącznie majątkowego405.
Spory, które zresztą w małym stopniu wpływały na praktykę, przecięła na rzecz drugiego poglądu uchwała 7 s. Sądu Najwyższego z 26 X 1970 r.406 Uznała ona roszczenia z art. 446 § 3 k.c. jako dziedziczne, co tym samym (niezależnie od innych argumentów) przesądziło o majątkowym charakterze uszczerbku, o którym mowa. Nie jest bowiem w świetle obowiązującego prawa cywilnego przyjmowane dziedziczenie roszczeń niemajątkowych jako ściśle związanych z osobą zmarłego (zob. swego rodzaju wyjątek w art. 449 in fine k.c). W uchwale SN podkreślono bardzo wyraźnie „szczególny rodzaj odszkodowania" z art. 446 § 3 kodeksu, jako dotyczący „szkód częstokroć nieuchwytnych lub trudnych do obliczenia, jakie wywołuje zazwyczaj śmierć najbliższego członka rodziny, a któ-
402 Tak rozumie to R. Longchamps, Zobowiązania, § 40, IV, 2. 4°3 Zob. uchwałę SN z 1—15 XII 1951 r., OSN 1953, poz. 3. 404 OSN 1958, poz. 2.
tm Rozbieżności poglądów tego okresu relacjonuje Z. Masłowski, [w:] Komentarz do k.c, s. 1118—1119. us OSN 1971, poz. 120.
rych nie można wynagrodzić na podstawie art. 446 § 1 i § 2 no jako typowy przykład świadczenie zmarłego ponad obowią2 tacyjny.
Gdy nie budzi wątpliwości sposób naprawienia szkody, k wg ustalonej praktyki zawsze jednorazowe odszkodowanie, n ta, samo ustalenie jego wysokości jest już kwestią stosun^ Wynika to z braku ścisłych mierników doznanego uszczerbki stkich jego możliwych składnikach. W doktrynie spotykane ływanie się w tej materii do stosowania art. 322 k.p.c, co pozv uniknięcie wielu trudności407. Sprawa jest jednak kontrow do tego zobacz bliżej wywody rozdz. IV, § 20, VII niniejs;
Co do zaliczania na poczet odszkodowania sum wypłaconyc ku ze śmiercią ofiary czynu niedozwolonego przez instytucje i społecznych i PZU, punktem wyjścia jest stanowisko poprze zane dla roszczeń majątkowych wynikających z art. 446 § nakże wypada, podkreślić, że w znanej uchwale całej Izby Pr pieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23—29 IV 1965 r wyjątek od reguły niezaliczania uzyskanych sum z PZU na leżności o charakterze odszkodowania związanego ze śmie a to w tym sensie, że wypłata ubezpieczenia może wpływać sytuacji życiowej osoby występującej z roszczeniem z art. ' Kwestia staje się więc zależna od konkretnych okoliczności p
Na ogół w judykaturze ustalił się pogląd, że przyznanie c nia na podstawie art. 446 § 3 k.c. powinno mieć wysokość nąm. Ma ono poza tym charakter fakultatywny, s"ąd może t nie musi przyznać odszkodowania. Decyzja sądu powinna i jak w innych podobnych przypadkach, całokształt okoliczność
3. Inne naruszenia dóbr osobistych. Z naruszeniem innyi bistych, poza uszkodzeniem ciała i wywołaniem rozstroju nawet spowodowaniem śmierci człowieka, a wymienionych w art. 23 k.c, może łączyć się uszczerbek majątkowy b postaci. Tak dla przykładu: przy pozbawieniu wolności — ut sie z tym związanym zarobku przez poszkodowanego; prz? czci — ujemne i całkowicie uchwytne konsekwencje mater rze działalności zawodowej, gospodarczej itp. osoby naruszeń tej.
407 Zob. bliżej A. S z p u n a r, Odszkodowanie w razie śmierci s. 174; Ustalenie odszkodowania..., s. 48 i nast.
408 Zob. oświetlenie stanowiska uchwały z 1965 r. (0§N 1965, p> zmian w przepisach dot. ubezpieczeń społecznych — w pracy A. S z p lenie odszkodowania..., s. 115 i nast.
409 Stała judykatura SN została zrelacjonowana w pracy A. S z szkodowanie id razie śmierci osoby bliskiej, s. 174—175 i nie ulega < zmianom.
680
Także i w tych przypadkach zatem poszkodowanemu służyć będzie roszczenie o naprawienie szkody według ogólnych reguł dotyczących odpowiedzialności objętych przepisami reżimu deliktowego, co wynika z formuły art. 24 § 2 k.c.410
Kodeks cywilny nie przewiduje dla tych przypadków szczególnych postanowień wychodząc z założenia, że nie są one po prostu potrzebne. Postanowienia takie mogą jednak zawierać akty legislacyjne o charakterze leges speciales w stosunku do k.c, jak dla przykładu: w odniesieniu do pozbawienia wolności — przepisy art. 487 i nast. k.p.k.; w odniesieniu do naruszeń dóbr niematerialnych związanych z tzw. własnością intelektualną — przepisy prawa wynalazczego regulujące ochronę tych dóbr na swoim odcinku itd.
W związku z wejściem w życie kodeksu pracy w judykaturze Sądu Najwyższego zostało przyjęte jako reguła wyłączenie stosowania przepisów prawa cywilnego przez prawo pracy, ilekroć chodzi o szkody majątkowe wynikające z czynów niedozwolonych pracowników (zob. co do tej kwestii niżej § 53, III, co nie może- być w omawianej dziedzinie pominięte).
Gdy chodzi o zakres przypadków podlegających nadal regułom prawa cywilnego powszechnego, do środków rekompensaty doznanego uszczerbku znajdują zastosowanie zasady k.c. dotyczące naprawienia szkody, a zatem i głównie odszkodowanie pieniężne. Niemniej, zależnie od charakteru dobra i okoliczności jego naruszenia mogą znaleźć zastosowanie i inne środki, o których ogólną wzmiankę czyni art. 24 § 1 k.c.
III. ROSZCZENIA W ZAKRESIE SZKÓD NIEMAJĄTKOWYCH
1. Koncepcja zadośćuczynienia — zadośćuczynienie pieniężne. W odniesieniu do szkód niemajątkowych przepisy szczególne kodeksu cywilnego zawarte w tytule VI uzupełniają reguły ogólne kodeksu, wyrażone w księdze pierwszej (art. 23—24 k.c). Dopuszczają one w drodze wyjątku przyznawanie za doznaną krzywdę zadośćuczynienia w formie pieniężnej. Może ono mieć miejsce jedynie w przypadkach wymienionych w ustawie411. Ta forma zadośćuczynienia nie wyłącza rzecz oczywista zwykłych form naprawienia krzywdy, takich jak złożenie przez osobę odpowiedzialną stosownego oświadczenia woli (przeproszenie, odwołanie pomówienia czy obrazy), dokonanie stosownych ogłoszeń czy zawiadomień itd. Co do tej kwestii zob. bliżej System, t. I, rozdz. VIII, § 35.
410 Nie przesądza się w tym miejscu kwestii zastosowań przepisów reżimu odpowiedzialności tzw. kontraktowej, skoro i art. 24 § 2 k.c. nie zajmuje w tej materii stanowiska.
411 Tak trafnie A. S z p u n a r, Ustalenie odszkodowania..., s. 87.
681