Dla przyk�adu mo�na tu zestawi� ze sob� eksperymentalne badania Ronalda Lippita i Ralpha K. White'a nad skuteczno�ci� trzech odmiennych typ�w przyw�dztwa i badania Feltona i Ros�'a z 1955 r. na temat tw�rczo�ci kulturalnej w grupach otwartych i zamkni�tych. Oba badania operuj� podobnymi metodami, podobnym typem respondent�w, przedmiot analizy jest jednak r�ny. W pierwszym wypadku jest nim charakter przyw�dztwa rozpatrywany z punktu widzenia efektywno�ci dzia�a� grupy. Typ przyw�dztwa jest r�wnie� elementem kultury w sensie kultury globalnej, ale zgodnie z przyj�tym rozr�nieniem kategorii kultury wchodzi on w obr�b kultury spo�ecznej. Jest jednym z podstawowych element�w uk�adu stosunk�w spo�ecznych.
W badaniu Williama Feltona i Edwarda Rose'a poj�cie otwartego lub zamkni�tego charakteru grupy r�wnie� nale�y uzna� za poj�cie kultury spo�ecznej. Poj�cie to odnosi�o si� jednak w tym wypadku do zmiennych niezale�nych badania, inaczej, ani�eli to by�o w poprzednio wymienionych badaniach. Zmienn� zale�n� bada� Feltona i Rose'a stanowi�y natomiast zjawiska kultury symbolicznej. W uproszczonej dla cel�w badawczych wersji tej kultury chodzi�o o kszta�tuj�cy si� w obr�bie grupy zbiorowo ustalony i przyj�ty spos�b interpretacji test�w Ror-schacha. Interpretacja ta by�a przedmiotem dyskusji i bezpo�redniego porozumienia w obr�bie ma�ej grupy nieformalnej, jakkolwiek eksperymentalnej, nie naturalnej. By� to wi�c przyk�ad formowania si� elementarnej wsp�lnoty kultury symbolicznej w ramach pierwszego uk�adu.
�adne badania eksperymentalne nie s� w stanie uchwyci� absolutnych pocz�tk�w kultury symbolicznej, wy�aniaj�cej si� ze stadium przedkultury. Nie dokonali tego r�wnie� w swych pr�bach Felton i Ros�. Mieli oni do czynienia, jak inni prowadz�cy podobne studia, z osobnikami ukszta�towanymi ju� przez liczne i r�norodne oddzia�ywania socjalizuj�ce i podleg�ymi kulturalnej transmisji. W zakresie poddanemu eksperymentowi procesu formowania si� wsp�lnej tradycji pr�by te pozwoli�y jednak o�wietli� proces ustalania si� nowych element�w wsp�lnej kultury grupowej (zob. McFeat, 1974).
Wbrew wyj�ciowej hipotezie autor�w grupa zamkni�ta, czyli izolowana od wp�yw�w zewn�trznych, okaza�a si� bardziej tw�rcza w dziedzinie propozycji
208
Socjologia kultury
i wzor�w interpretacyjnych, ani�eli grupy otwarte, kontaktuj�ce si� z innymi analogicznymi grupami. W rezultacie bada� autorzy sformu�owali wniosek, zgodnie z kt�rym wynalazczo�� i zapo�yczenia stanowi� mechanizmy alternatywne, zast�puj�ce si� wzajem. Wzgl�dna izolacja wzmaga tendencje wewn�trznej tw�rczo�ci, mo�no�� wymiany kulturalnej zmniejsza tendencje wyznalazczo�ci. Oceniaj�c ten hipotetyczny wniosek, trzeba pami�ta�, �e �zamkni�ta grupa" w do�wiadczeniu obu autor�w by�a tylko chwilowo i tylko wzgl�dnie izolowana. Jej zamkniecie odnosi�o si� do przebiegu interpretacji Rorschacha, nie za� do wcze�niejszych do�wiadcze� cz�onk�w grupy.
Badania Feltona i Ros�'a nie by�y kontynuowane i powtarzane w stosunku do wi�kszej liczby grup, co pozwoli�oby zweryfikowa� statystycznie ich rezultaty wykluczaj�c ingerencje niekontrolowanych zmiennych, takich np. jak indywidualne cechy cz�onk�w poszczeg�lnych grup. Trudno te� powiedzie� w obecnej fazie podobnych bada�, czy ich rezultaty mog�yby by� rozci�gni�te na makrostrukturalne procesy tw�rczo�ci i dyfuzji kulturalnej. W znanym studium o narodzinach kultury greckiej Czarnowski upatrywa� �r�d�a jej wielko�ci w�a�nie w licznych kontaktach, w otwarto�ci na obce wp�ywy i w zdolno�ci zapo�ycze�. Jego interpretacja by�a wi�c zgodna z pierwotn� hipotez� Feltona i Ros�'a odrzucon� w rezultacie eksperymentu. Twierdzenie Czarnowskiego nie zosta�o poddane weryfikacji. Ma ono raczej intuicyjny charakter. Wydaje si� ono bardzo prawdopodobne w �wietle historycznych danych por�wnawczych. Trzeba jednak przyzna�, �e te dane ujmowane s� w spos�b impresjonistyczny. Nasuwa si� st�d wniosek, �e �atwiej poddaj�ce si� kontroli badania kultury pierwszego uk�adu odniesione do ma�ych grup mog� si� przyczyni� do znacznego post�pu wiedzy o mechanizmach rozwoju kultury.
Dalszy krok na drodze tych bada� uczyni� kanadyjski socjolog Tom McFeat (1974), kt�ry prowadzi� badania na temat tworzenia i transmisji kultury w grupach eksperymentalnych wykorzystuj�c tre�ci kulturalne innego rodzaju, ani�eli interpretacja test�w projekcyjnych. W drugim ze swych eksperyment�w McFeat da� do przeczytania grupom eksperymentalnym student�w pocz�tkowy fragment nieznanej im powie�ci. Zadaniem badanych by�o odtworzenie tre�ci poznanego fragmentu w grupowej dyskusji oraz zaprojektowanie dalszego toku akcji. Istota eksperymentu polega�a na tym, �e sk�ad ka�dej grupy zmienia� si� w kolejnych fazach eksperymentu w taki spos�b, i� po kolejnych 4-6 zmianach ostatnia generacja badanych nie obejmowa�a ju� �adnego z pierwotnych cz�onk�w grupy, kt�rzy mieli bezpo�redni kontakt z omawianym tekstem.
Wzorowane na przyk�adzie McFeata badanie przeprowadzono z czterema grupami student�w socjologii kultury w �odzi i Warszawie. Dwie grupy student�w ��dzkich pe�ni�ce rol� pierwszej generacji wys�ucha�y odtworzonego z ta�my magnetofonowej nagrania pierwszej sceny sztuki Tadeusza R�ewicza Grupa Laokoona. Nagranie wykonane zosta�o przez zesp� teatru studenckiego specjalnie dla cel�w eksperymentu. Druga generacja grup eksperymentalnych wys�ucha�a
Kultura trzech uk�ad�w
209
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.