Sceny mitologiczne p
jawiają się sporadycznie i nie stanowią zadowalającej ilustra.
plastycznej przedstawionych w tej książce anatolijskich opowicsti
o bogach. Wszystkie zachowane wyobrażenia mają określone, ory
ginalne cechy stylistyczne, które pozwalają mówić o istnieniu sztuki
hetyckiej jako odrębnej dziedziny. Sztuka ta znajdowała się pud
wpływem mezopotamskim, ale i sama oddziaływała na artysUm
asyryjskich, a częściowo też na greckich — w okresie archaicznym
sztuki greckiej.
Na początku XII wieku p.n.e. zamilkły pokryte pismem kli
nowym tabliczki, ale upadek państwa hetyckiego nie przerwul
ani ciągłości zaludnienia, ani ciągłości kulturalnej. Zmiany etnic/ni
nastąpiły głównie wewnątrz półwyspu, na obszarach, na których
później rozwinęła się cywilizacja frygijska, natomiast w regionach
peryferyjnych nadal mieszkała ludność anatolijska zachowuj,i.
dawne zwyczaje i wierzenia. W południowej i wschodniej Azji Mm
szej oraz w pomocnej Syrii przetrwały po VIII wiek p.n.e. niewicl>
państwa „pohetyckie". Ich struktura polityczna, gospodarcza i s|
łeczna przypominała stosunki w miastach Fenicji i Palestyny. Wku
20
i synic frygijskie z Alicar, pot. VIII w. p.n.e.
w takim państwie sprawował przeważnie tarwanas, czyli sęd/i.i
w takim znaczeniu tego terminu, w jakim występuje on w Stan
Testamencie oraz w dziejach Fenicji. Instytucję tarwanasa pr/xi<
większość miast greckich pod nazwą tyranii, zresztą termin gm i
wywodzi się z anatolijskiego. ^^
Blisko pięćsetletni okres dziejów Azji Mniejszej — poczyiu
od upadku państwa hetyckiego aż po VIII wiek p.n.e., który oświ
lają już późniejsze źródła greckie— jest stosunkowo mało ziu
ze względu na niedostateczną ilość materiału historycznego, l<>
dawniej nazywano go nawet „okresem ciemnym". Pamięć o impei i
hetyckim zatraciła się wówczas całkowicie, jeżeli nie brać pod uw.
legend i zagadkowych wzmianek. Od X wieku p.n.e. datuje się w/i
oddziaływania Orientu na świat grecki. Świadectwa tego wply
są różnorodne, jedna ich grupa łączy się z faktem przejęcia alfa I >
od Fenicjan i dotyczy licznych aspektów kultury duchowej. W zak
sie kultury materialnej warto wskazać chociażby na zagadną
genezy architektury i sztuki jońskiej, które rozwijały się przo
w bezpośrednim styku z „barbarzyńskimi" ludami Azji Mniejs
Znaleziska i źródła pisane świadczą niedwuznacznie o tym, że
po wojny persko-greckie wędrówka przedmiotów i idei odbywalu
znacznie częściej w kierunku ze Wschodu na Zachód aniżeli odwi.
nie.
W pierwszym tysiącleciu p.n.e. ludność luwijska nadal nn-
szkała po obydwu stronach Tauru, od Karii na zachodzie a/ >i
Kataonii i równiny Cylicji. Także we wnętrzu półwyspu Kapadol"
wie, zwani Białymi Syryjczykami, Likaonowie i mieszkańcy Tab.iii
stanowili pozostałość indoeuropejskiej ludności z czasów hetycU'
Dowodzą tego wzmianki w źródłach historycznych oraz dane ji
kowe zebrane w ostatnich latach, zwłaszcza imiona własne zaw i
jące jako składnik imiona bóstw spotykanych już w religii hetyi I
a czczonych aż po czasy rzymskie. Licyjczycy, którzy mówili di;i
tem języka łuwijskiego, pozostawili liczne inskrypcje nagn
i stele z V-IV wieku p.n.e. W Sardes, stolicy państwa Lidyjczy)*
i w innych miastach przetrwało sporo zabytków języka lidyjski
22
/ hetyckim, pochodzących z V1-IV wieku p.n.e.
i chociaż zamieszkana przez późno przybyłą lud-
iską, pod względem kulturalnym była zależna od
rdzennie anatolijskich narodowości. Warto tu do-
Irygia silnie zaważyły na dziejach miast greckich
n brzeża Azji Mniejszej oraz na procesie formowania
kicj. Z innych jeżyków miejscowych przetrwało nie-
iii yjilcdwie ich nazwy, jak w wypadku solimskiego czy
«icgo, i którym zetknął się apostoł Paweł. Po wyprawie
Wielkiego nastąpiła szybka hellenizacja rodzimych
ku li lirowych i etnicznych, ale w górach zachowały się
¦.y bizantyjskie. Zresztą nawet po zapanowaniu islamu
w dobie imperium osmańskiego niedobitki przedgr.ee-
i uir/.ymały się tu i ówdzie, o czym świadczą na przykład
I góralami Tachtadży w Licji. Niektóre / dawnych, zna-
miiislo. w którym urod/il sie Strabon
nych z dokumentów hetyckich zwyczajów, przekazywane pr/iv
lejne nawarstwienia ludności, przetrwały na wsi tureckiej a/
dzień dzisiejszy.
Śledząc drogi i możliwości, dzięki którym Grecy zapozna
się z tradycją staroanatolijską, tnstihf} pamiętać, że sąsiadowali
z wymienionymi wyżej narodowościami w samej Azji Mniri
i że wraz z ekspansją kultury helleńskiej kontakty te raczej w/
rżały się niż malały. Liczni myśliciele, uczeni, pisarze i artyści i
chodzili właśnie z Anatolii. Herodot, zwany ,,ojcem historii"
na wpół Karyjczykiem; Strabon, któremu zawdzięczamy wiele '
domości z zakresu geografii, etnografii i mitologii Azji Mniri
okresu rzymskiego, urodził się w Amasya, niegdyś hetyckim mu
istniejącym po dziś dzień. Ci z Greków, którzy interesowali
starymi opowieściami i zwyczajami, mogli je poznawać i zbu
bezpośrednio wśród zamieszkujących Anatolię „barbarzyńcę
¦ Ii
>;i hctyckiej Anatol i i
i.mi/.ytna wywodzi się z wierzeń religijnych. Jeżeli opo-
»iii;ieh ludu dobrze znanego słuchaczom, można pominąć
ia. W naszym wypadku niezbędne jest chociażby
religii hetyckiej AnatoLii. Obok cech wspólnych
n'li|(mnii starożytności, takichjajcpoliteizm, antropomor-
a ivy udział magii w życiu codziennym, charakteryzowały
,'iiiuniona szczególne, które postaramy się ukazać,
lit/usowc badania naukowe w zbyt małym stopniu uwzględ-
m>| religii anatolijskiej, zmiany, które w niej zachodziły
wiekiem istnienia państwa hetyckiego. Większość opra-
iiMii się na dokumentach z epoki imperium i przedstawia
"brąz wierzeń. Usprawiedliwia tę sytuację fakt, że dopiero
udało się chronologicznie uporządkować znaczną część
nw /. XV-XIII wieku p.n.e. oraz wyodrębnić sporą grupę
ttiiohelyckich (XVII-XVI wiek p.n.e.). Nadal jednak
/c etapy rozwoju religii anatolijskiej są mało znane,
mictuć o tym, że przed powstaniem państwa hetyckiego
ily w Azji Mniejszej stosunki charakterystyczne dla cywi-
.ml-państw. Z funkcjonalnego punktu widzenia każde
mwilo odrębną jednostkę ekonomiczno-społeczną, o ustro-
\ lY.nym, z królem jako namiestnikiem boga na pierwszym
społecznej hierarchii. Ów partykularyzm dotyczył też
¦i Unijnych — każde miasto miało swój własny panteon,