in. z lekarzem, psychologiem, pedago-
giem, nauczycielem wychowania muzycznego, logopedą, re-
habilitantem ruchu, instruktorem orientacji i poruszania się w przestrzeni, instruktorem widzenia oraz innymi specjalis-tami i pracownikami placówki (działu administracyjnego,
socjalnego, gospodarczego itp.).
Muzykoterapeuta wraz z innymi specjalistami pomaga
członkom rodziny wychowanka we "wchodzeniu" w rolę
rodzica, opiekuna, rodzeństwa. Współpracuje z jego do-
mem rodzinnym w celu uświadamiania celowości kontynu-
owania pracy rehabilitacyjno-wychowawczej poza placów-
ką szkolną.
Muzykoterapeuta w ramach prowadzonej przez siebie
terapii powinien edukować środowisko (rodzinne, szkolne,
zakładowe itp.) niepełnosprawnych dzieci w celu zmiany
stereotypowych postaw ludzi widzących oraz wytworzenia
życzliwej atmosfery [50, s. 622; 90, s. 45-47]. W tym celu mo-że posługiwać się takimi środkami, jak: pokazowe zajęcia
muzykoterapeutyczne, rozmowy, pogadanki, referaty, filmy, koncerty, wystawy, czasopisma, radio, prasa, telewizja itp.
2.7. Materiał akustyczny
Muzykoterapeuta pracujący z niepełnosprawnymi wzro-
kowo osobami w swym działaniu wykorzystuje różnorodne
zjawiska akustyczne, nie ograniczając swych poczynań wy-
łącznie do sfery muzycznej [94, s. 194]. Do materiału akus-tycznego wykorzystywanego w ramach tyfiomuzykoterapii
można zaliczyć:
- muzykę (piosenki, utwory muzyczne, akompaniamen-
ty, tańce itp.),
- inne zjawiska akustyczne (odgłosy natury, dźwięki cy-
wilizacji, głosy ludzkie itp.).
Odpowiedni dobór materiału akustycznego jest bardzo
ważnym warunkiem powodzenia działań muzykoterapeuty-
cznych. Materiał ten dostarcza pacjentom m.in.:
- informacji poznawczych (poznawanie przedmiotów
i zjawisk), orientacyjnych (orientacja i poruszanie się
w przestrzeni), kontrolnych (kontrolowanie działalności
praktycznej), komunikatywnych (porozumiewanie się);
- doznań emocjonalno-estetycznych.
Dobór materiału akustycznego i jego dawkowanie nie
powinno nastręczać wiele kłopotu osobom prowadzącym
zajęcia z dziećmi. Na rynku wydawniczym dostępny jest
obszerny materiał nutowy oraz liczne i różnorodne nagra-
nia płytowe, magnetofonowe i wideo. W niniejszym roz-
dziale zasygnalizuję jedynie bardzo ogólne przykłady mate-riału dźwiękowego, który można stosować w ramach dzie-
cięcej terapii.
Wychowankowie mogą śpiewać przedszkolne, szkolne
piosenki, przeboje radiowe i telewizyjne itp. Oprócz piose-nek wykonywanych na żywo lub odtwarzanych z nagrań
magnetofonowych, dobrze jest, gdy dzieci słuchają utwo-
rów instrumentalnych tzw. muzyki poważnej, najczęściej
o charakterze ilustracyjno-programowym; rozrywkowych
transkrypcji tzw. muzyki poważnej; orkiestrowych aranża-
cji muzyki młodzieżowej; popularnych melodii; muzyki ele-
ktronicznej; filmowej; jazzowej itp. Moje doświadczenia
wskazują, że dzieci z defektem wzroku chętnie słuchają
instrumentalnych transkrypcji tzw. muzyki poważnej. Po-
nieważ są to rozrywkowe aranżacje, których młodzi na
ogół nie znają i w stosunku do których nie odczuwają
awersji - wywołują bogate myśli i asocjacje pozamuzyczne
[10, s. 94]. Podobną funkcję pełnią orkiestrowe adaptacje młodzieżowej muzyki rozrywkowej. W okresie Świąt Boże-
go Narodzenia w ramach zajęć terapeutycznych można
słuchać instrumentalnych opracowań kolęd i pastorałek,
które stanowią dobry materiał do ujawniania i odreagowa-
nią zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji. Pod-
czas ćwiczeń relaksacyjno-wizualizacyjnych dużą popular-
nością cieszą się nagrania głosów ptaków lub zwierząt,
odgłosy dżungli, lasu, deszczu, morza, potoków w połącze-
niu z delikatną, łagodną i pogodną elektroniczną muzyką.
Do efektów akustycznych wykorzystywanych w ramach
terapii można zaliczyć odgłosy: ptaków (kukanie kukułki,
klekot bociana, stukanie dzięcioła itp.), zwierząt (rżenie konia, beczenie owcy, syk węża itp.), zjawisk przyrody
(padanie deszczu, szum wiatru, grzmoty itp.), komunikacji (klakson samochodu, gwizd pociągu, stukot kół itp.), pra-
cujących maszyn (pralka, maszyna do szycia, odkurzacz
itp.), wykonywanych czynności (szelest zamiatania, stukot młotka, plusk wody podczas mycia itp.) głosy ludzkie (w
mowie werbalnej, używane w niekonwencjonalny sposób
- świst, gwizd, mruczenie itp.).
2.8. Środki oddziaływania terapeutycznego
Ze względu na zaburzoną percepcję wzrokową oraz wy-
nikające z tego tytułu zmiany, głównie w psychomotoryce
dzieci niepełnosprawnych wzrokowo, prowadzenie zajęć
muzykoterapeutycznych wymaga wybiórczego doboru śro-
dków oddziaływania terapeutycznego (metod, technik, po-
mocy, sposobów realizacji, programu itp.) [5]. Środki te są dobierane odpowiednio do możliwości (wzrokowych, fizy-
cznych, psychicznych, umysłowych), potrzeb i oczekiwań
pacjentów. U dzieci niewidomych wśród środków oddziały-
wania pierwszeństwo mają te, które bazują w głównej mie-
rżę na wrażeniach słuchowych oraz dotykowo-kinestetycz-
nych. U słabowidzących dodatkowo ważne są jeszcze śro-
dki stymulujące narząd wzroku.
2.8.1. Techniki
W tyfiomuzykoterapii mają zastosowanie różnorodne
techniki muzykoterapeutyczne, psychoterapeutyczne oraz
niektóre elementy zaczerpnięte ze współczesnych systemów
wychowania muzycznego E. Jaques-Dalcroze'a i C. Orffa.
Dzięki temu program terapii obejmuje różnorodne formy
aktywności muzycznej: ćwiczenia mowy, śpiew, improwiza-
cje wokalne, muzykowanie elementami dźwiękonaśladow-
czymi, grę na instrumentach perkusyjnych, improwizacje
instrumentalne, ćwiczenia słuchowe, słuchanie muzyki, za-
bawy muzyczno-ruchowe, ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne
(pobudzająco-hamujące), improwizacje muzyczno-ruchowe,
ćwiczenia mimiczne, dotykowe, zabawy inscenizacyjne,
pantomimę, taniec, interpretacje plastyczne i słowne muzy-ki, ćwiczenia relaksacyjno-wizualizacyjne z podkładem mu-
zycznym, rozmowy diagnostyczno-dydaktyczne. Różnorod-
ność oraz przemienność stosowanych technik i metod umo-
żliwia lepszą realizację celów oraz urozmaica i uatrakcyjnia prowadzone zajęcia muzykoterapeutyczne.
Ćwiczenia mowy
Ćwiczenia z zakresu rozwijania prawidłowej mowy po-
legają na rytmizowaniu sylab, słów, zdań, przysłów, po-
rzekadeł, wyliczanek itp. ze zróżnicowaniem ze względu
na dynamikę (np. głośno, średnio, cicho), tempo (np. wo-