W późniejszej ze swoich prac O. Halecki był ostrożniejszy i wyra-
ził przypuszczenie, że misja Włodka miała charakter sondażowy, badawczy39.
Za misją Włodka miało przemawiać jeszcze to, że w latach 1385-1386 trzykrot-
nie stał na czele delegacji polskiej, prowadzącej rokowania z Litwinami.
CjAfspomniany tu II zjazd w Sieradzu miał zatem odegrać istotną rolę w
omawianych wydarzeniach/. Otóż kasztelan wojnicki (Laśfco z Tęczyna w
ostatniej chwili wystąpił przeciwko kandydaturze Siemowita IV na króla
Polski i udaremnił jego elekcję. Zdaniem O. Haleckiego nie ma wątpliwości,
Le panowie małopolscy - których reprezentantem był ów Jaśko z Tęczyna -
mieli na myśli kandydaturę Jagiełły do tronu polskiego40. Stąd też poselstwo
Włodka do Wilna, ^ladem tego poselstwa miał być nie tylko wspomniany
przywilej dla Lublina, ale i zwrot w polityce zagranicznej Jagiełły) Zwrot ten
polegał na ochłodzeniu stosunków z Zakonem Krzyżackim, czego ewiden-
tnym dowodem było niedojście do spotkania Jagiełły z wielkim mistrzem
Zakonu nad Dubissą w maju 1383 roku;
Wspomniany tu ciąg wydarzeń, zaproponowany przez O. Haleckiego,
jest tylko hipotezą opartą na kilku przesłankach. Hipoteza ta została przyję-
ta w literaturze - i jak to często bywa - uznana za fakt historyczny41. Nie-
mniej jednak już H. Paszkiewicz wysunął zastrzeżenia przeciwko tej hipote-
zie42. Po pierwsze, przeciwko misji Włodka w 1383 r. przemawia milczenie
źródeł. Po drugie, okres między zjazdem sieradzkim (28 III) a datą przywile-
ju dla Lublina (15 IV) btł zbyt krótki. Skąd ten niespodziewany pośpiech?
Po trzecie zaś, H. Paszkiewicz zaprzeczył twierdzeniu o jakimś zasadniczym
zwrocie w polityce Jagiełły wobec Krzyżaków w 1. połowie 1383 r. I po
38 O. Halecki, Dzieje..., T. 1, s. 95-97.
39 Tenże, Jadwiga..., s. 105.
40 Tamże, s. 103.
41 H. Paszkiewicz, O genezie..., s. 205; P. Śleżas, Jogaila lenkH karalius, (w:) Jogaila Red
A. Sapoka, Kunas 1935 (reprint: Vilnius 1991), s. 93-94. Z nowszej literatury wymienimy
przykładowo: M. Hellmann, op. dt., s. 31-32; G. Rhode, Die Osłgrenze Polens-Politische
Entwicklung, kulturelle Bedeutung und geisłige Auswirkung, Bd 1: Im Mittelalter bis zum Jahre
1401, Cologne Graz 1955, s. 298, 302; Z. Ivinskis, Litwa..., s. 54; H. Wisner, Unia..., s 22-
J. Wyrozumski, W 600. rocznice koronacji Jadwigi Andegaweńskiej, (w:) Dzieło JadurigTi Jagieł-
ły..., s. 20 (z zastrzeżeniem: „jak się wydaje").
42 H. Paszkiewicz, O genezie..., s. 206-208. Ostatnio hipotezę tę zdecydowanie odrzucił
J. Tęgowski, Bezkrólewie..., s. 98 (milczenie kroniki Janka z Czarnkowa) i 108 (z wielu
względów). ;
201
czwarte, (ąytuacja w Polsce w tym czasie była „zbyt nieuregulowana", by
można było rozstrzygać o losie korony i tronu polskiego. Ten ostatni argu-
ment jest - moim zdaniem - przekonywający. Wiele okoliczności było bo-
wiem niejasnych i niepewnych: 'Jadwiga przebywała w Budzie, miała zale-
dwie 9 lat i była zaręczona z Wilhelmem Habsburgierr}. W tej sytuacji trudno
było dyskutować nad przyszłym mężem dla Jadwigi. W sumie sam H. Pasz-
kiewicz skłonił się do uznania końca 1384 r. jako okresu „najintensywniej-
szych pertraktacji" Polaków i Litwinów, o czym niżej będzie mowa.
płatem nie ma racji O. Halecki w swoich rozważaniach o misji wileńskiej
Włódka w kwietniu 1383 r. i wielkiej roli II zjazdu sieradzkiego w genezie
unii polsko-litewsklej. Jest to hipoteza wprawdzie frapująca, ale mało pra-
wdopodobna. SStaczową rolę w tej sprawie odgrywa przywilej dla Lublina
z 1383.}. Wydaje się jednak, że nie ma potrzeby wiązania go z misją Włodka,
której zapewne nie było w rzeczywistości. Prawdopodobnie geneza tego
przywileju była inna. jByć może przywilej ten należy wiązać z wojną lite-
wsko-mazowiecką o Podlasie.(Wojna, podczas której Jagiełło odzyskał Pod-
lasie, utracone przez Litwę w roku poprzednim, wybuchła „gdzieś w mar-
cu" 1383 r.43 (zob. wyżej rozdział V, podrozdział 5). Zajęcie Podlasia
otwierało Litwinom drogę do Polski bez pośrednictwa Mazowsza. Zaś sto-
sunki Litwy z Mazowszem były w owym czasie napiętó^Dowodem tego sta-
nu, oprócz sprawy Podlasia, było zatrzymanie kupców wileńskich na Mazo-
wszu w końcu 1382 r. W tej sytuacji droga z Litwy na Lublin przez Podlasie
miała dla Litwy ważne znaczenie gospodarcze. Pozwalała ona na połączenie
z Krakowem i Lwowem. Tak więc przywilej Jagiełły dla Lublina był raczej
próbą wyjścia z izolacji gospodarczej Litwy. Być może w dalszej perspekty-
wie były jakieś plany polityczne. Źa polityką tą stali kupcy niemieccy z Wil-
na, w tym ich przywódca Hanul z Rygi- O ich roli w genezie unii polsko-lite-
wskiej będzie jeszcze mowa, tu natomiast wskażę na rolę Hanula w genezie
przywileju dla Lublina^ „Ręka Hanula" mogła odegrać swoją rolę, według
opinii W. Semkowicza44. Niemniej sam przywilej wystawił Jagiełło (wraz
z bratem Skirgiełłą) i on decydował o kierunkach polityki zagranicznej i go-
spodarczej Litwy.
W związku z wojną litewsko-mazowiecką w 1383 r. pozostaje opinia nie-
mieckiego historyka Jacoba Caro, że wojna ta jest dowodem „myśli lite-
wskiego księcia o polskiej koronie"45. Jagiełło walczył bowiem z Siemowi-
tem IV, który był „pupilem Zakonu" i kandydatem do tronu polskiego^ Tak
więc jego walka o Podlasie miała być jednocześnie przygotowaniem do sta-
43 J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, op. cit., s. 73. Data nie jest pewna. Zobacz też:
J. Tęgowski, Bezkrólewie..., s. 109.
44 W. Semkowicz, Hanul namiestnik wileński (1382-87) i jego ród, „Ateneum Wileńskie",
T. 7:1930, s. 10.
45 Cyt. za: L. Kolankowski, Dzieje..., s. 31.
202
rań o tron poląki. Twierdzenie to traktuję jako ciekawostkę historiograficzną,
nie utrzymało się ono bowiem w literaturze przedmiotu. Poddał je krytyce
m.in. F. Koneczny, który wskazał, że wojnę o Podlasie łatwo jest wytłuma-
czyć bez uciekania się do twierdzeń o planach przyjęcia polskiej korony
przez Jagiełłę już w 1383 roku46. Wojny litewsko-mazowieckie toczyły się
bowiem „od wieków" (uwaga moja: to przesada), a kampania 1383 r. była
po prostu odwetem za wyprawę mazowiecką z roku poprzedniego.
Na marginesie jeszcze ciekawostka, którą trzeba wyjaśnić. Otóż jeszcze
niedawno pojawiło się twierdzenie o dawnej genezie rozmów polsko-lite-
wskichi inicjatywie polskiej na podstawie faktu, że Litwini zgodzili się wy-
płacić odszkodowanie Wilhelmowi Habsburgowi za zerwanie obietnicy
małżeństwa z Jadwigąj- Skąd o tym wiedzieli? Rodzi się logiczny wniosek,
że Polacy musieli ich o tym poinformować. Wyjaśniam, co następujefTo pra-
wda, że Litwini podnieśli sprawę tego odszkodowania w styczniu 1385 r.