8
Schematyczny rysunek m�zgu ludzkiego widzianego z g�ry, pokazuj�cy spoid�o wielkie i specjalizacj� funkcji p�kul m�zgowych (opracowano na podstawie: Levy, 1972, str. 163). : .
Funkcje j�zykowe
Analiza
Prawa j
po�owa cia�a T |
Prawe pole_^-V^ widzenia \
Lewa p�kula ^^ !
Reprezentacja przestrzenna
Synteza
Lewa po�owa cia�a
Lewe pole widzenia
Prawa p�kula
Spoid�o wielkie (cia�o modzelowate, corpus callosum)
Podobie�stwa mi�dzy funkcjonowaniem pacjent�w z uszkodzeniem p�at�w czo�owych w laboratorium i klinice a zachowaniem Phineasa Gage'a s� oczywiste. Phineas by� podobnie impulsywny, �atwo si� roz�prasza� i nie by� w stanie zrealizowa� swoich plan�w do ko�ca ani te� oceni� ich konsekwencji. Zmiany emocjonalne i osobowo�ciowe, kt�re zasz�y u niego, mog� mie� te same przyczyny. Nie potrafi� ju� kontrolo�wa�, modulowa�, hamowa� i ocenia� ani swoich reakcji emocjonalnych, ani swego dzia�ania.
Zr�nicowanie lewa � prawa
30O
wykjw m
Zesp� rozszczepienia m�zgu
Jl
osbied to
Lewa p�kula i funkcje | j�zykowe; prawa p�kula zdolno�ci przestrzenne
ORGANIZACJA M�ZGU W WYMIARZE LEWA�-PRAWA
M�zg cz�owieka jest zr�nicowany na zasadzie lewa � prawa w wi�k�szym stopniu ni� m�zg jakiegokolwiek innego gatunku istot �ywych. U wszystkich kr�gowc�w lewa po�owa m�zgu odbiera wi�kszo�� bod�c�w z prawej po�owy cia�a, a ponadto lewa p�kula kieruje dzia�aniami pra�wej strony organizmu. Taka �przeciwleg�a" (kontralateralna) projekcja ma ogromn� warto�� diagnostyczn�. We wszystkich niemal przypadkach, je�li os�abienie si�y mi�niowej, pora�enie lub utrata czucia po jednej stro�nie cia�a spowodowane zosta�y uszkodzeniem m�zgu, to miejsce uszko�dzenia m�zgu znajduje si� po stronie przeciwleg�ej do dotkni�tej schorze�niem cz�ci cia�a.
Funkcjonowanie obu p�kul m�zgowych r�ni si� jako�ciowo. Znaczenie tej r�nicy mo�na najlepiej pokaza� na przyk�adzie zespo�u rozszczepie�nia m�zgu (split-brairi).
Przyjmijmy, �e wszystkie stwierdzenia w dalszym ci�gu tego rozdzia�u odnosz� si� do os�b prawor�cznych, chyba �e zostanie wyra�nie zazna�czone, i� jest inaczej. U os�b lewor�cznych organizacja p�kulowa jest znacznie mniej konsekwentna ni� u prawor�cznych.
Zesp� rozszczepienia m�zgu jest skutkiem ubocznym zabiegu chirur�gicznego (Bogen i Yogel, 1975), podczas kt�rego spoid�o wielkie (Ryci�na 17. l B i 17.8) oraz inne wi�ksze po��czenia mi�dzyp�kulowe zostaj� przeci�te po to, by zapobiec rozprzestrzenianiu si� napad�w padaczko�wych (omawianych w dalszym ci�gu rozdzia�u) z jednej p�kuli m�zgu na drug�. W wyniku tej operacji p�kule m�zgowe nie mog� komuniko�wa� si� ze sob�. Pacjenci sprawiaj� wra�enie, jakby mieli dwie �wiado�mo�ci w jednej g�owie. Tylko lewa p�kula m�zgu umie �m�wi�", tak�e
ORGANIZACJA UK�ADU NERWOWEGO... � 189
g � bw< .
Lewa p�kula i zdolno�ci
analityczne; prawa p�kula
i zdolno�ci syntezy
-sin Sin
jej b , i peron
jej zdolno�� rozumienia mowy jest na znacznie wy�szym poziomie. Pra�wa p�kula ma przewag� nad lew� w zadaniach wymagaj�cych zdolno��ci przestrzennych i w rozpoznawaniu z�o�onych figur trudnych do opi�sania s�owami (zwerbalizowania), np. twarzy (Gazzaniga, 1970; Levy, 1972, 1980; Sperry, 1974, Zaidel, 1978a, 1978b).
R�nice mi�dzyp�kulowe mo�na dobrze zilustrowa� na przyk�adzie zadania, polegaj�cego na kopiowaniu prostych figur praw� r�k� (lewa p�kula) i lew� r�k� (prawa p�kula) (Rycina 17.9). Rysunki wykonane praw� r�k� sugeruj � og�lne zaburzenia organizacji �wiata przestrzenne�go. Figury te nie s� tr�j wymiarowe, natomiast w rysunkach wykonanych lew� r�k� tr�jwymiarowo�� zosta�a zachowana. Podsumowuj�c r�nice mi�dzyp�kulowe, mo�na powiedzie�, �e lewa p�kula jest lepsza w ana�lizowaniu nap�ywaj�cych informacji oraz ich rozdzielaniu na sekwencje czasowe, podczas gdy prawa p�kula jest lepsza w ��czeniu element�w w ca�o�� oraz w tworzeniu reprezentacji przestrzennych (Levy, 1980; Brad-shaw i Nettleton, 1981).
R�nice te wywo�uj � wiele nast�pstw w psychopatologii. Zaburzenia funkcji j�zykowych pojawiaj� si� na og� w wyniku uszkodzenia lewej p�kuli (u os�b .prawor�cznych). Zaburzenia orientacji przestrzennej lub rozpoznawania twarzy i innych z�o�onych konfiguracji wyst�puj � znacz�nie cz�ciej w rezultacie uszkodzenia prawej p�kuli m�zgu.
Rycina 17.9
Pacjent�w, kt�rym przeci�to spoid�o wielkie, proszono o skopiowanie r�nych rysunk�w wzorcowych � jedn� kopi� pacjenci rysowali lew� r�k� (prawa p�kula), drug� za� � praw� r�k� (lewa p�kula). Rezultaty wskazuj� na lepsz� orientacj� przestrzenn� prawej p�kuli. Pacjenci, maj�cy uszkodzony prawy p�at ciemieniowy � niezale�nie od tego, kt�r� r�k� rysowali � ujawniaj� taki rodzaj deficytu, jaki widoczny jest na rysunkach wykonanych praw� r�k� (�r�d�o: Gazzaniga, 1970, str. 99).
j du� i
ogarurfkj ouJ t; k
vb�L.>i .(M '(worb�n gpia >'s
Lewa r�ka Prawa r�ka
(prawa (lewa
Wz�r p�kula) p�kula)
190
CHOROBY UK�ADU NERWOWEGO A PSYCHOPATOLOGIA
HIERARCHICZNA ORGANIZACJA UK�ADU NERWOWEGO (w WYMIARZE G�RA-Dӣ)
Wy�sze poziomy nadbudowane
s� nad ni�szymi poziomami
uk�adu nerwowego
\
W '
ugs�m
Rycina 17.10
Lewy g�rny rysunek przedstawia normaln� reakcj� na drapanie podeszwy stopy. Po prawej u do�u przedstawiono patologiczny odruch Babi�skiego stymulowany w ten spos�b. Odruch Babi�skiego powstaje na zasadzie zniesienia hamowania po uszkodzeniu wy�szych pi�ter uk�adu ruchowego (�r�d�o: Gardner, 1975).
