Wiadomo, �e tak dzieje si�, np. w zakresie profilaktyki uzale�nie�. Szczeg�lnie przydatny dla polityk�w promocji zdrowia mo�e by� udzia� psycholog�w specjalizuj�cych si� w psychologii ekologicznej, w planowaniu przestrzennym �rodowiska, w projektowaniu siedlisk mieszkalnych, szkolnych, rekreacyjnych itp. Innym problemem, kt�ry mo�e podj�� psycholog jest, jak tworzy� zgodnie z ide� promocji zdrowia tak� polityk� ubezpiecze� spo�ecznych i zdrowotnych, aby ludzie mieli z jednej strony poczucie sprawiedliwo�ci, jak i przekonanie o w�asnym wp�ywie i poczuwali si� do indywidualnej odpowiedzialno�ci za zdrowie w�asne i zdrowie otoczenia. Jest to niezwykle trudny problem, jak wprowadza� zmiany w mentalno�ci w spo�ecze�stwie przyzwyczajonym do pa�stwa nadopieku�czego i ubezw�asnowolniaj�cego.
Obszar, kt�rego g��wnym celem jest �tworzenie �rodowisk sprzyjaj�cych zdrowiu" to obszar, w kt�rym zar�wno psychologowie kliniczni, psychologowie pracy i edukacji powinni by� przygotowani do bezpo�redniego udzia�u w tworzeniu siedlisk �ycia i dzia�ania w warunkach bogatych w zasoby naturalne i spo�eczne. Zadaniem tych psycholog�w Jest wsp�dzia�anie na rzecz �rodowisk bogatych w warto�ci, �rodowisk Poznawalnych i sprzyjaj�cych podmiotowej aktywno�ci; dotyczy to za-rowno siedlisk edukacyjnych, jak i opieki zdrowotnej (poradni, szpitali, sanatori�w). Psychologowie dzia�aj�cy w sieci �Szk� Promuj�cych Zdrowie" dzia�aj� przede wszystkim na rzecz tego, aby program pro-
59
zdrowotny by� realizowany wed�ug zasady: od ludzi do problemu i aby by� udzia�em wszystkich (nauczycieli, uczni�w, rodzic�w i spo�eczno�ci lokalnej). W szkole promuj�cej zdrowie dyrektor i nauczyciele s� zobowi�zani do dbania tak�e o w�asne zdrowie i w�asny rozw�j. Na tym polega nieomal rewolucyjno�� tej idei.
W obszarze �wzmacniania spo�ecznego uczestnictwa" psycholog mo�e wykorzysta� swoj� wiedz� o kszta�towaniu aktywnych postaw partycypacji, wzmacnianiu lider�w i naturalnych grup animacji zdrowotnej oraz grup samopomocy.
W �rozwijaniu indywidualnych kompetencji" zdrowotnych psycholog wykorzystuje przede wszystkim swoj� og�ln� wiedz� w zakresie teorii kompetencji w aspekcie rozwoju cz�owieka, znacz�cych dla umocnienia zasob�w zdrowotnych. Jest to rozwojowo-systemowe wsp�dzia�anie z osobami znacz�cymi w rodzinie, przedszkolu, szkole, w pracy i innych grupach odniesienia na rzecz podniesienia kompetencji poznawczych (zw�aszcza poznania samego siebie), interpersonalnych i spo�ecznych; kompetencje te mog� by� w r�nym stopniu wype�nione tre�ci� o zdrowiu. Do tych umiej�tno�ci nale�y tak�e kompetencja korzystania z opieki zdrowotnej nie tylko w sytuacji powa�nego zagro�enia, ale znacznie wcze�niej.
Z powy�szym tematem �ci�le zwi�zane s� zadania psychologa, kt�re mo�e on podj�� w obszarze �reorientacji s�u�by zdrowia". Mo�e podnosi� �wiadomo�� profesjonalist�w medycyny w zakresie potrzebnych kompetencji psychologicznych: trafno�� spostrzegania potrzeb i uwra�liwienia na potrzeby; mo�e w��czy� si� do nowego nurtu kszta�cenia zar�wno lekarzy, piel�gniarek, jak i personelu administracyjnego, kt�rzy kszta�tuj� nowe formy opieki zdrowotnej.
Psychologowie mog� w��czy� si� do nurtu promocji zdrowia na r�nych jego etapach: kszta�towania za�o�e� teoretycznych i rozwijania dzia�a� promocyjnych. Mog� by� przydatni w okre�laniu wska�nik�w pozytywnego zdrowia cz�owieka i jego �rodowisk, w kt�rych �yje i dzia�a. Psycholog mo�e bra� udzia� w badaniu poziom�w potrzeb zdrowotnych, �wiadomo�ci zdrowotnej i preferencji zdrowia oraz zachowa� zdrowotnych. Mo�e nast�pnie uczestniczy� w fazach pocz�tkowych popularyzowania wiedzy o zdrowiu i animowania r�nych form aktywno�ci. Polem dzia�ania psycholog�w s� przede wszystkim jednostki, ale tak�e kontekst rodzinny i edukacyjny, �rodowisko pracy i r�ne instytucje opieki zdrowotnej. Aby mogli w pe�ni stosowa� wiedz� psycho-
?* ' 60
icznft. powinni by� przygotowani w zakresie dziedzin podstawo-cji a w szczeg�lno�ci w zakresie psychologii zdrowia. Powinni a� tak�e interdyscyplinarne osi�gni�cia promocji zdrowia. Do tego, , mogli stosowa� swoj� wiedz�, powinni by� wyposa�eni w umie-? mo�� przek�adania wiedzy o prawid�owo�ciach og�lnych na wiedz� roceduraln� dostosowan� do potrzeb i warunk�w, w kt�rych ma fflie� miejsce interwencja psychologiczna dla cel�w promocji zdrowia Wykszta�cenie tej umiej�tno�ci powinno by� celem uniwersyteckiego podstawowego i podyplomowego kszta�cenia psychologicznego. Umiej�tno��' ta powinna jednak by� oparta na refleksyjnej �wiadomo�ci w�asnego zdrowia i pojmowania zdrowia oraz kariery zdrowia i motywacji zdrowotnej.
JUDITH RODIN, PETER SALOYEY
Psychologia zdrowia
Amerykanie wydaj� obecnie ponad 4 miliardy dolar�w rocznie na opiek� zdrowotn�, co stanowi 11% produktu krajowego brutto (Taylor, 1987). Liczba ta nie obejmuje wydatk�w zwi�zanych z ochron� zdrowia, jak sk�adki cz�onkowskie op�acane w klubach promuj�cych zdrowie, koszty ponoszone na zakup tzw. zdrowej �ywno�ci, witamin, wydatki zwi�zane ze zdzieraniem azbestowych instalacji ze �cian dom�w czy te� instalowaniem poduszek powietrznych w samochodach. W tej sytuacji spo�ecznej i ekonomicznej, medycyna behawioralna i psychologia zdrowia sta�y si� niezwykle modnymi poj�ciami lat osiemdziesi�tych (Pomerleau, Rodin, 1986, s. 483). Chocia� niekt�rzy nadal staraj� si� negowa� wag� i wp�yw zmiennych psychospo�ecznych na zdrowie (Angel, 1985), wi�kszo�� badaczy tego obszaru ludzkiego �ycia i funkcjonowania uwa�a, �e wiedza oraz techniki, jakimi dysponuj� nauki o zachowaniu, mog� przyczyni� si� do zrozumienia zjawisk zdrowia i choroby (Schwartz, Weiss, 1977) przez uzupe�nienie teoretycznej i praktycznej wiedzy biomedycznej.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ Ci coraz lepsze usÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂugi. By mÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂc to robiĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ prosimy, abyÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ wyraziÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ zgodĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ na dopasowanie treÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂci marketingowych do Twoich zachowaÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂciowo finansowaĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ rozwÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂj ÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂwiadczonych usÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂug.
PamiĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂtaj, ÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂe dbamy o TwojĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ prywatnoÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂ. Nie zwiĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂkszamy zakresu naszych uprawnieÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ bez Twojej zgody. Zadbamy rÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂwnieÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄÄÂĂ o bezpieczeÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂstwo Twoich danych. WyraÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂonĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ zgodĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ moÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂesz cofnĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ ĂÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂĂÂĂÂĂÂÄÂĂ w kaÄÂĂÂÄÂĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂĂÂĂÂĂĹĄĂÂÄÂÄšÄÄÂĂÂdej chwili.