Przy ograniczonej liczbie kart strategia konserwatywna przestaje by� skuteczna. Nie mo�na bowiem za pomoc� niej odkry� w�a�ciwego poj�cia po wyborze jednej karty. W zwi�zku z tym studenci zacz�li stosowa� strategi� ryzykown� (czyli strategi� wielu zmiennych), kt�ra dawa�a pewn� szans� rozwi�zania problemu. A zatem w sytuacji, w kt�rej informacje s� drastycznie ograniczone, strategia ryzykowna jest najlepsza i dlatego wi�kszo�� student�w wola�a j� stosowa�.
142
roblem�w
Psychologowie wykryli szereg przeszk�d, kt�re utrudniaj� lub nawel niemo�liwiaj� poprawne rozwi�zanie problemu. Dwie spo�r�d nich, a miaowicie b��dne nastawienie oraz fiksacja funkcjonalna, s� szczeg�lnie wa�e i dlatego stan� si� one przedmiotem dalszych rozwa�a�.
ne nastawienie
#zwi�zuj�c problem cz�owiek nastawia si� na okre�lony kierunek poszukia�. Nastawienia te wytworzone w toku uczenia si� s� do�� sztywne, tak �e #dno jest je zmieni�. Wyb�r b��dnego nastawienia jest najwa�niejsz� zeszkod� w racjonalnym rozwi�zaniu problem�w. Zilustrujemy to na przyadzie. W psychologii wykorzystuje si� czasem �amig��wk� zwan� "odwrainiem piramidy monet". W �amig��wce tej danych jest 10 monet, kt�re s� o�one w czteropi�trowa piramid�, przedstawion� na rysunku 13 a. Zadanie ilega na odwr�ceniu jej po przestawieniu jedynie trzech monet. Dla wielu �b problem ten jest nierozwi�zalny, poniewa� przyjmuj� one b��dne iStawienie, zgodnie z kt�rym podstawa odwr�conej piramidy powinna ale�� si� na wysoko�ci wierzcho�ka piramidy (rys. 13 a), czyli na naj#�szym jej pi�trze. To uporczywe nastawienie nie pozwala rozwi�za� #blemu. Poprawne rozwi�zanie go (rys.13 b) wymaga prze�amania tego stawienia i przyj�cia tezy, i� podstawa odwr�conej piramidy mo�e znaj#wa� si� na dowolnym pi�trze piramidy pocz�tkowej. Jak wskazuje rynek 13 a, podstawa odwr�conej piramidy monet zosta�a umieszczona na ecim pi�trze piramidy (rys. 13 b).
O�
OO
OOO #OOO# # OOOO O_O #
13. Problem piramidy. Polega on na odwr�ceniu piramidy z monet przedstawionej na ku a. Wolno przestawi� jedynie trzy monety. Rysunek b. przedstawia rozwiazanie. (Trzy tawione monety zaznaczono na nim barw� czarn�.)
Chc�c dok�adniej pozna� mechanizm wytwarzania i prze�amywania nych nastawie�, psychologowie przeprowadzili wiele bada�. Najbarznany jest eksperyment A. S. Luchinsa (1942), kt�ry zosta� nast�pnie #yfikowany przez M. Maruszewskiego (1970). Poniewa� badania Ma:wskiego rzucaj� dodatkowe �wiat�o na rol� nastawie� w rozwi�zaniu lem�w, przedstawimy je w tym miejscu.
Grupo 1 Grupa II Grupo Ol
logii, zadanie badanych polega�o - podobnie jak u Luchinsa - na odmierzeniu okre�lonej ilo�ci wody za pomoc� trzech r�nych naczy�, oznaczonych symbolami A, B i C. Badani rozwi�zywali kolejno siedem zadari, w kt�rych zar�wno wielko�� naczy�, jak i wymagana ilo�� wody ulega�y zmianie. W tabeli 3 przedstawili�my struktur� tych bada�.
Celem pierwszych pi�ciu zada� by�o wytworzenie nastawienia. Aby rozwi�za� te zadania, nale�a�o nape�ni� wod� naczynie B, nast�pnie raz odla� z niego wod� za pomoc� naczynia A, po czym dwukrotnie odla� cz�� wody z naczynia B do naczynia C. Metod� t� mo�emy zapisa� nast�puj�co:
B-A-2C.
Po rozwi�zaniu pi�ciu pierwszych zada� u badanych wytwarza�o si� nastawienie na stosowanie tej metody otrzymywania okre�lonej ilo�ci wody.
Dwa ostatnie zadania, nr 6 i nr 7, mia�y charakter krytyczny. Celem ich by�o zbadanie, jak uprzednio wytworzone nastawienie wp�ywa na rozwi�zywanie nast�pnych zada�. Zadanie nr 6 studenci mogli rozwi�za� b�d� za pomoc� wyuczonej metody: B - A - 2 C, b�d� te� za pomoc� metody skr�conej: A - C.
Zadanie nr 7 - wprowadzone w eksperymencie Maruszewskiego - by�o szczeg�lnie interesuj�ce. Mo�na by�o bowiem rozwi�za� je zar�wno za pomoc� wyuczonej metody B - A - 2 C, jak i przez nape�nienie po prostu naczynia A, poniewa� ilo�� potrzebnej wody, czyli 18 litr�w, odpowiada�a pojemno�ci tego naczynia.
