O wadze, jaką ma rodzaj nijaki imion bohaterów w
niemieckojęzycznych wersjach baśniowych, mówi autor w następnym rozdziale. (Przyp.
D.D.)
24. Cudowne i pożyteczne
369
więzi uczucia, przedstawione w takich baśniach jak Braciszek i siostrzyczka.
Żadna inna baśń nie ukazuje z taką wyrazistością meczami malego dziecka wywoływanych
przez rywalizację między rodzeństwem, jak Kopciuszek. Przyrodnie siostry zepchnęły
bohaterkę z należnego jej miejsca w rodzinie i poniżyły, macocha poświęca jej dobro dla
korzyści własnych córek. Dziewczynkę zmusza się do wykonywania najniższych posług i
mimo że w pełni wywiązuje się ona z tych zadań, nie spotyka się z żadnym uznaniem -
przeciwnie, wymagania są coraz większe. Tak właśnie czuje się dziecko wówczas, gdy
przeżywa niedole związane z rywalizacją między rodzeństwem. Osobie dorosłej obraz
cierpień i poniżenia Kopciuszka może wydawać się przesadzony, jednakże dziecko padające
ofiarą sytuacji ry-walizacyjnej mówi sobie: "Kopciuszek to ja; oto jak mnie prześladują i
pragną zgnębić; oto kim dla nich jestem - niczym." I bywają chwile, a często nawet długie
okresy w życiu dziecka, kiedy z wewnętrznych przyczyn w taki właśnie sposób odczuwa
swoją sytuację, chociaż może się wydawać, że pozycja, jaką zajmuje wśród rodzeństwa, nie
daje mu do tego powodów.
Kiedy dziecko odkrywa w danej historii coś, co ma związek zje-go najgłębszymi uczuciami (a
nie nastąpi to nigdy w przypadku opowieści realistycznej), historia owa zyskuje dla niego
emocjonalną wartość "prawdy". Wydarzenia przedstawione w Kopciuszku to wyraziste
obrazy, w których znajdują konkretne ucieleśnienie uczucia, jakie przepełniają dziecko, lecz
zarazem pozostają najczęściej niejasne i nieokreślone. Toteż zdarzenia baśniowe wydają mu
się bardziej przekonywające niż to, co je spotyka w życiu codziennym.
Określenie "rywalizacja między rodzeństwem" odnosi się do bardzo złożonego zespołu uczuć
oraz ich motywów. Poza niezmiernie rzadkimi wyjątkami, uczucia te nie pozostają w żadnej
proporcji do rozpatrywanego z zewnątrz realnego położenia dziecka pośród rodzeństwa.
Mimo że każde dziecko przeżywa czasem dotkliwe cierpienia z powodu rywalizacji
istniejącej między nim a innymi dziećmi, rzadko zdarza się, aby rodzice poświęcali jedno z
dzieci dla dobra pozostałych albo odnosili się z pobłażaniem do prześla-
370
dujących dziecko braci czy sióstr. Choć małemu dziecku bardzo trudno o obiektywną ocenę
sytuacji - a gdy w grę wchodzą jego uczucia, staje się to prawie niemożliwe - nawet ono samo
miewa momenty, kiedy "wie", że nie jest traktowane tak źle jak Kopciuszek. Jednakże
dziecko często czuje się gnębione w rodzinie wbrew swojej "wiedzy", że tak nie jest. Dlatego
właśnie w jego odczuciu baśń o Kopciuszku zawiera tyle wewnętrznej prawdy, i dlatego też
pod wpływem baśni zaczyna wierzyć, że wyzwoli się kiedyś ze swej sytuacji i ostatecznie
odniesie zwycięstwo. Tryumf bohaterki budzi w nim nadzieje co do własnej przyszłości,
nadzieje, które z tej racji, że zostały wyolbrzymione na sposób baśniowy, zdolne są
przeważyć rozpacz dziecka, wywoływaną przez jego rywalizacyjne klęski.
Wbrew określeniu "rywalizacja między rodzeństwem", uczucia, o których mowa, rzadko
naprawdę dotyczą braci czy sióstr dziecka. Rzeczywistym ich źródłem są jego przeżycia
wiążące się z osobami rodziców. Jeżeli zdarza się, że starszy brat lub starsza siostra umieją
coś zrobić lepiej, zazdrość, jaką odczuwa dziecko, nie trwa długo. Jeżeli rodzice obdarzają
kogoś z rodzeństwa większą uwagą, dziecko odczuwa to przykro jedynie wówczas, gdy lęka
się, że samo - w przeciwieństwie do tamtego dziecka - nic dla rodziców nie znaczy lub jest
przez nich odrzucane. Właśnie ten lęk sprawia, że siostra czy brat (albo całe pozostałe
rodzeństwo) zaczynają być cierniem w jego życiu. Rywalizację między rodzeństwem wznieca
obawa, że pozostałe dzieci stanowić mogą przeszkodę w zdobyciu miłości i uznania
rodziców. W opowieściach baśniowych uwydatnia to fakt, że nie jest w nich rzeczą ważną,
czy rodzeństwo rzeczywiście góruje jakimiś przymiotami nad bohaterem. Biblijny Józef staje
się ofiarą braci, ponieważ są oni zazdrośni o uczucia, jakimi darzy go ojciec. Ojciec nie tylko
nie uczestniczy w zdegradowaniu Józefa (jak to jest w przypadku Kopciuszka), ale przeciwnie
- wyróżnia go spośród pozostałego rodzeństwa. Podobnie wszakże jak Kopciuszek, Józef
zostaje niewolniczym sługą, a potem w niezwykły sposób wyzwala się z tej sytuacji i na
koniec odnosi nad braćmi zwycięstwo.
371