� Wyt�umaczmy
zreszt� wedle tej interpretacyi powy�ej om�wiony przyk�ad z Schopenhauerem: widok
pi�kna oczywi�cie dzia�a� na niego, n a g � � w n � s i � � jego natury, jako podnieta wyzwalaj�ca
(na si�� namys�u i g��bokiego wnikania); tak �e si�a ta wybucha�a i za jednym zamachem
opanowywa�a �wiadomo��. Tem samem nie wyklucza si� wcale mo�liwo�ci, �e owa
osobliwa s�odycz i pe�nia, w�a�ciwa stanowi estetycznemu, mog�aby w�a�nie pochodzi� z domieszki
�zmys�owo�ci� (jak z tego samego �r�d�a pochodzi �w �idealizm�, w kt�rym podobaj�
sobie dziewcz�ta na wydaniu) � �e wi�c � zmys�owo�� za nadej�ciem stanu estetycznego
nie zostaje zniesiona, jak Schopenhauer s�dzi�, lecz przekszta�ca si� tylko i u�wiadamia, ale
ju� nie jako podnieta p�ciowa. (Do tego punktu widzenia wr�c� innym razem, w zwi�zku z
jeszcze delikatniejszymi problematami tej dot�d tak nietykanej, tak niewyja�nionej f i z y o l o
g i i e s t e t y k i).
9.
Pewien ascetyzm, widzieli�my to, pewne twarde i pogodne najdobrowolniejsze wyrzeczenie
si� nale�y do warunk�w, sprzyjaj�cych najwy�szej duchowo�ci, tak samo te� do jej najnaturalniejszych
skutk�w: z g�ry wi�c nie b�dzie to �adn� dziwot�, je�li w�a�nie filozofowie
nie odnosili si� nigdy do idea�u ascetycznego bez pewnego dobrego uprzedzenia. Przy powa�nym
historycznym obrachunku okazuje si� nawet, �e w�ze� mi�dzy idea�em ascetycznym
a filozofi� byt jeszcze o wiele cia�niejszy i surowszy. Rzecby mo�na, �e dopiero na pasku
tego idea�u filozofia wog�le nauczy�a si� stawia� pierwsze kroki i kroczki na ziemi � ach, tak
jeszcze niezgrabnie, ach, jeszcze z tak strapion� min�, ach, tak gotowa do upadku i le�enia na
brzuchu, ta ma�a, boja�liwa niedojda i chuchro z krzywemi nogami! Wiod�o si� filozofii z
pocz�tku jak wszystkim dobrym rzeczom, � nie mia�y d�ugo odwagi by� samemi sob�, ogl�da�y
si� zawsze, czy nikt im z pomoc� przyj�� nie zechce, co wi�cej, baty si� ka�dego, kto im
si� przygl�da�. Policzcie poszczeg�lne pop�dy i cnoty filozofa po kolei � jego pop�d pow�tpiewaj�cy,
jego pop�d zaprzeczaj�cy, jego pop�d wyczekuj�cy (�ephektyczny�), jego pop�d
analityczny, jego pop�d badawczy, szukaj�cy, wa��cy, jego pop�d por�wnawczy i wyr�wnawczy,
jego wol� bezstronno�ci i przedmiotowo�ci, jego wol� wszelkiego � sine ira et stu-
55
dio� �: czy�cie te� ju� poj�li, �e wszystko to razem przez najd�u�szy okres czasu nie zgadza�o
si� z elementarnemi ��daniami moralno�ci i sumienia? (nie m�wi�c wcale o r o z u m i e wog�le,
kt�ry Luter jeszcze lubi� nazywa� p a n i � M � d r o c h �, m � d r � n i e r z � d n i c
�). �e filozof, j e � l i b y b y � si� sobie u�wiadomi�, by�by si� wprost musia� czu� uciele�nionem
�nitimur in v e t i t u m� � i by�by nast�pnie w y s t r z e g a � s i � �czu� siebie�, u�wiadamia�
si� sobie?... Nie inaczej, jak si� rzek�o, ma si� rzecz z wszystkiemi dobremi rzeczami,
z kt�rych dzi� dumni jeste�my. Mierz�c nawet jeszcze miar� starych Grek�w, wydaje si� ca�e
nasze istnienie nowoczesne, o ile nie jest s�abo�ci�, lecz moc� i �wiadomo�ci� mocy, czyst�
Hybris i bezbo�no�ci�: bo w�a�nie odwrotno�� rzeczy, kt�re dzi� czcimy, mia�a przez najd�u�szy
okres czasu sumienie po swej stronie i Boga swoim stra�nikiem. Hybris jest dzi� nasz ca�y
stosunek do natury, nasze pogwa�cenie natury z pomoc� machin i tak beztroskiej wynalazczo�ci
technik�w i in�ynier�w; Hybris jest nasz stosunek do Boga, to znaczy do jakiego� przypuszczalnego
paj�ka celu i obyczajno�ci poza wielk� paj�cz� sieci� przyczynowo�ci � mo�emy,
jak Karol �mia�y w walce z Ludwikiem XI, rzec � je combats l�universelle araign�e� �;
Hybris jest nasz stosunek do s i e b i e, bo eksperymentujemy tak na sobie samych, jakby�my
sobie wzgl�dem �adnych nie pozwolili zwierz�t, rozpruwamy sobie w zadowoleniu i ciekawo�ci
dusz� w �yj�cem ciele: c� nam zale�y jeszcze na �zbawieniu� duszy! Potem uzdrawiamy
siebie samych: choroba jest pouczaj�ca, nie w�tpimy o tem, bardziej jeszcze pouczaj�ca
ni� zdrowie, � c h o r o b o t w � r c y zdaj� nam si� dzi� nawet potrzebniejsi, ni� jacykolwiek
lekarze i �zbawiciele�. Gwa�cimy teraz siebie samych, to nie ulega w�tpliwo�ci, my
duchowi wy�uskiwacze orzech�w, my pytaj�cy i pytania godni, jak gdyby �ycie nie by�o niczem,
innem, jeno wy�uskiwaniem orzech�w; w�a�nie dlatego musimy koniecznie stawa� si�
codzie� bardziej pytania godni, g o d n i e j s i, by pyta�, z tego powodu mo�e godniejsi �
�ycia?... Wszystkie dobre rzeczy by�y niegdy� ziemi rzeczami; ka�dy grzech pierworodny sta�
si� cnot� pierworodn�. Ma��e�stwo naprzyk�ad uchodzi�o d�ugo za grzech przeciwko prawu
gromady; niegdy� p�acono pokut�, je�li kto by� tak nieskromny, �e przyw�aszcza� sobie kobiet�
(tu nale�y naprzyk�ad jus primae noctis, kt�re dzi� jeszcze w Kambod�y jest przywilejem
kap�an�w, tych przestrzegaczy �starych dobrych obyczaj�w�). Uczucia �agodne, przychylne,
ust�pcze, lito�ne � w�a�nie dlatego tak warto�ci� wysokie, �e s� prawie �warto�ciami
w sobie� � mia�y przez najd�u�szy czas w�a�nie pogard� w�asn� przeciw sobie: wstydzono si�
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaÄ Ci coraz lepsze usĹugi. By mĂłc to robiÄ prosimy, abyĹ wyraziĹ zgodÄ na dopasowanie treĹci marketingowych do Twoich zachowaĹ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czÄĹciowo finansowaÄ rozwĂłj Ĺwiadczonych usĹug.
PamiÄtaj, Ĺźe dbamy o TwojÄ prywatnoĹÄ. Nie zwiÄkszamy zakresu naszych uprawnieĹ bez Twojej zgody. Zadbamy rĂłwnieĹź o bezpieczeĹstwo Twoich danych. WyraĹźonÄ zgodÄ moĹźesz cofnÄ Ä w kaĹźdej chwili.