W ¿yciu klasy szkolnej, celami daj¹cymi siê- zrealizowaæ za pomoc¹ skal ocen s¹ m, in: opinie nauczycieli o takich :cechaæh uczniów, .jak wygl¹d ,zewnêtrzny; przestrzeganie higieny, stosunek do nauki i pracy spo³ecznej, mienia spo³ecznego, kolegów, pêrsoñelu szko³y i regulaminu sz_ko³nego. Szczególn¹ pomoc mog¹ okazaæ skale ocen w Przypadku oceny ró'z nychw osi¹gniêæ zarówna w ramach zajêæ lekcyjnych, pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Chodzi tu przed: wszystkim o ocenê wykonania ró¿nych za= dañ spo³ecznie u¿ytecznych, jak frrzygotowanie pomocy naukowych, zorganiac~w~nie wycieczki, zbieranie makulatury, przeprowadzenie wywiadu. . Celem badañ za pomoc¹ skal ocen mog¹ byæ tak¿e takie cechy zachowania siêucznów, jak uspo³ecznienie, wspó³dzia³anie, dostosowanie siê do wa
- rtua~ów ¿ycia szkolnego, wzajemne postawy, zg³aszanie inicjatywy itp. Ceie takie wymagaj¹ szczególnie starannego opracowania skal ocen. . ~dartia za pomoc¹ skal ocen mog¹ dotyczyæ nie tylko cech uczniów;
óbe~mt~l~; jak¿e ró¿ne cechy nauczycieli, np. ich postawy wobec uczniów, s³ay prowadzenia lekcji, zadawanie do domu, stawianie ocen szkalw n~rch. Usabami ;oceniaj¹cymi w tym ~zypadku mog¹ byæ uczniowiê. Do ich.`ópni mo¿na rbv~nie¿ odwo³aæ siê, gdy ocenia saê ich w³asne ~ z~~.owanies nie rezyg~tj¹e oczywiœcie z opinii nauczycieli w tej sprav~ie.
_ Drugim z kolei ciapem tworzenia skal ocen jest w y b ó r o k r e œ l oh-e j c e c h y, a uajczê~c~j. ca³ego zespo³u êeeñ, które pragniemy: poddaæ ocenie. Ustalony popri~o cel badañ nie wystarcza; zarysowuje on jedy~.ie kierunek badañ, zgodnie z któryar dokonujemy, wyboru .(r)kreœlo
ii - nasa~y ~e,~...
...:.i ~ ..:.'; •.....~.
v f
~t
2b8 nych cech. hel bacjair jest zawsze ogólniejszy nil Æech~;. które t~rzeba~ oee. niæ, aby cel ten . osi¹gn¹æ. Jeœli celem -badañ jest np. ocena ue¿niów pod wzglêdem ich przystosowania sig do warunków i v~tyrna~at5. Ÿycta s~¿kolnego, to ocenian¹ w badan~chycech¹ nie jest agóine`:tozu~niane przystosowanie siê spo³eczne uczniów; lecz co najmniej klaka cech; chat~akteryzu~ j¹cych bli¿ej i w sposób konkretny ow¹ ceæhê ogóln¹.
W badahiach za pomoe~ skal ocen trudno.w zasadgie zadowoliæ siê ocen¹ jednej. tylko cechy o charakterze_ ogólnym.` Ocena taka jê$t zwyk³ym nieporozumieniem, poniewa¿. w podobnym przypadku nie mamy nigdy pewnoœci, czy osoby szacuj¹cy jednakowo oceniaj¹ wybran¹ przez mich cechê, t j: nie wiemy; czy rzeczywiœcie oceniane bywa to, co jest g³ównym
- celem naszych `badañ: Przeto nale¿y sporz¹dziæ capy rejestr .ró¿nych ° kategorii zachowañ, -bêd¹cych wskaŸnikami cechy ogólnej: WskaŸnikami takixni dla przystosowania sgcR³ecznego uczniów mog¹ byæ takle szczegó³owe cechy jak m.in:: pilnoœæ; samodzielnoœæ pracy; umie jêtno§æ wspó³pracy, punktualnoœt; w-aktywnoœæ iritelekthalna, towarzyskoœæ itp. Wyliczenie takch cech stenowi podstawê dostatecznego ich formu³owania w terminach obserwowalnych i jednakówo rozumianych przez osoby szacuj¹ce: Zatem
' zamiast pytaæ, czy uczeñ jest pilny, lepiej zapylaæ o konkretny grzejaw ~` jego pilnoœci: Na prayk³ad mo¿emy zapytaæ, czy uwa¿a na lekæji i odrabia starannie zadania domowe. Podobnie postêpu jemy z - innymi s¿czególuwy mi cechami. W ka¿dym razie unikamy raczej wyraiania danej cechy po
2 przez podanie jej nazwy lub te¿.ogólnej jej definicji. Najlepiej jest okreœliæ j¹ W, sposób bardziej uszczegó³owiony: Dla przyk³adu podajê-rejestr cech zachowania-siê istotnych dla wymigañ szkolnych:
Starannie odrabia zadania domowe.
-- Przychodzi punktualnie na ¿ajêcia szkolne. a - Uwa¿a na leke ji:
-- Przejawia w³aœciwy stosunek do w³asnoœci szkolnej: -- Podporz¹dkowuje siê poleceniom nauczycieli.
Jest lubiany przez klasê. : .
- Dzieli -siê z innymi, na przyk³ad _ przyborami szkolnymi; œ~i¹daniem itp. ,
- Pomaga innym _w pracy szkolnej.
-- ¯yje w zgod¿ie ¿ innymi (nie k³óci siê i niew dokuc¿a im).
- Pr¿yjaŸni siê na terenie klasy .co na jrnniej z dwoma kolegami (kole¿ankami):
- Przejawia czynn¹ troskê o zajêcie przez klasê jednego z pierwszych miejsc w ramach okreœlonej akcji ogólnoszkolnej; np. w jakimœ konkursie. - Spe³nia starannie obowi¹zki dy¿urneg4`klasy.
- W³¹cza siê do pracy spo³ecznej, np: w,ramach samorz¹du szko³nego lub innych zajêæ organizowanych w szkole.
- Staje w obronie kolegi kole¿anki), s³abszego od siebie lub pokrzywa dzonega.
259
- Mo¿na na nirn polegaæ. ,
Podane w rejestrze cechy odznaczaj¹ siê du¿ym na ogó³ stopniem ~ bezpoœredbiej obserwowainoœci. Mog¹ byæ oceniane zw³aszcza przez wydrowawcê ~la~y; który ria ogó³ zna swych uczniów pod rym wzglêdem.
Iloœæ wyxnienionyGh . w danym rejesta~e cech jest zasadniczo dowolna, , ale nie mo¿e byæ ¿byt liczna. Obejmowaæ powinna w zasadzie nie wiocej
ni¿ 30 .cech s: Wyselekcjonowane cechy nnaj¹ pozostawiæ w œcis³ym zrwi¹zku z celami, jakie nauczyciel chce osi¹gn¹æ. Maj¹ byæ te¿ wystarczaj¹co zró¿nicowane, aby w ten sposób wykluczyæ cechy powtarzaj¹ce siê.
Trzeci etap tworzenia skal ocen obejmuje u s t a 1 e n i e . s t o pn i skali wed³ug odpowiedniego jej rodzaju, a wiêc w aa le¿noœci od tego, czy jest to skala numeryczna, przymiotnikowa, nazwis kowa, czy ppisowa. Naj³atwiejsze w kotLStruowaniu s¹ stopnie skali nu merycxnej. Nie jest to jednak w³aœciwy spoœób oceniania cech, choæby z tego wzglêdu, ¿e cyfry nie s¹ pozbawione mocy sugestywnej, mog¹cej iu w sposób zasadniczy wp³yn¹æ na ocenê osoby szacuj¹cej.
"' Wystarcza j¹co funkcjonalna na ogó³ w pracy badawczej nauczyciela wydaje siê skala przymiotnikowa; jakkolwiek z metodologicznego punktu widzenia ustêpuje wyraŸnie skali opisowej.Wartoœæ skali przymiotnkuwej vnzrasta szczególnie tam, gdzie oceniane cechy zosta³y sformu³owane w jêzyku obœerwowali:ych i wielokrotnie powtarzanych zachowañ. Niemniej jednak budzi ona ró¿ne zastrze¿enia. Tak na przyk³ad jeœli pytamy o czêstoœæ wystêpowania jakiejœ cechy wed³ug nastêpu j¹ce j skali piêciustOpnlOWej: "zawsze", >,czêsto", "rzadko',', "bardzo rzadko", "nigdy" t0 najwiêcej w¹tpliwoœci wzbudzaj¹ stopnie poœrednie; znajduj¹ce siê pomiêdzy