l Mch 9, 35 n; Antiq. 13, 10 n.
Rozdział II
45 O działalności Jonatesa (Jonatana 160-143 przed Chr.) zob. Antiq. 13, l i n o zawarciu przymierza z Rzymianami zob. l Mch 12, 1-4; Antiq. 13, 164 n.
46 Jest to aluzja do traktatu zawartego przez Jonantana z Antiochem (VI) Dionizosem (l Mch 11, 57; Antiq. 13, 145). Józef pomieszał Antiocha V i Antiocha VI, który wg Antiq. (l.c. 131) był synem Aleksandra Balasa, pretendenta do tronu w 153 r. przed Chr., a nie Antiocha. „Młody Antioch" to przyszły Antioch VI.
47 Miasto nadmorskie Akko na płn. od Jaffy, przemianowane przez Ptolemeusza IIna Ptolemaidę. O położeniu jego zob. 2, 188.
48 143 r. przed Chr.; por. l Mch 12, 39 nn; Antią. 13, 187 nn. Szymon sprawowałwładzę od 143-134 przed Chr.
49 Akra, twierdza syryjska, zob. wyżej (39, przyp. 37). Joppa (bibl. Jafa) jest tobardzo stare miasto nadmorskie w Palestynie (dziś Jaffa). Jamnia (dziś Jebną), miastofilistyńskie leżące na południe od Jaffy. Gazara (bibl. Gezar) starożytne miasto kananej-skie na brzegu równiny Szefeli, oddalone o 28 km na płd.-wsch. od Jaffy.
50 Dora (hebr. Dor) jest ufortyfikowanym miastem nadmorskim między Ptolemaidąa Cezareą. Tryfona oblegał w tym mieście Antioch VII Sidetes, o czym obszernie Józefopowiada w Antiq. 13, 223 nn.
51 Licząc od 312 r. przed Chr., pierwszego roku ery Seleucydów, do objęcia przy-wództwa przez Szymona w 142 r. (l Mch 13, 41 i n; Antiq. 13, 213).
52 Od Jana Hirkana (134-104 r. przed Chr.) zaczynają się rządy dynastii hasmonej-skiej (potomków Machabejczyków).
53 Według l Mch 16,11-16 także obaj synowie, Juda i Matatiasz, zostali zabici wrazz ojcem (Szymonem). Stało się to w twierdzy Dok (Dagon), leżącej na płn. od Jerycha.
54 Tj. rok szabatowy (zob. Kpł 25, 4 n).
55 Filadelfia (dziś Amman), dawniej Rabbat Ammonn, miasto Dekapolu, nazwęswą zawdzięcza Ptolemeuszowi II Filadelfowi (285-246 r. przed Chr.), który je zhel-lenizował i tak ufortyfikował, że Antioch Wielki (223-187 r. przed Chr.) nie mógł gozdobyć.
56 Chodzi o Antiocha VII Sidetesa.
57 Według Antiq. 13, 249 Hirkan otworzył grób Dawida dopiero po oddaleniu się Antiocha, ale w Antiq. jest taka sama relacja jak tutaj.
58 Bardziej wiarygodna wydaje się relacja w Antiq. 13, 250 n. Jan Hirkan wspieraAntiocha w wyprawie na Partów (tutaj zwanych Medami) w 130 r. przed Chr. Jego atakna miasta syryjskie nastąpił dopiero po śmierci Antiocha (zabitego przez króla Fraate-sa II w 129 r. przed Chr.).
59 Medaba (Medeba) leży na płd. od Cheszbonu; Samaga (Antiq. — Samoga,Samega, 13, 255) na wsch. od Cheszbonu w Zajordaniu.
60 Sikima (St. Test. — Sychem, por. Rdz 33, 19) miasto położone w Samarii u wej-ścia do wąwozu oddzielającego górę Agarizim (Garizim) od góry Hebal. Na górze Ga-rizim Samarytanie zbudowali (za zezwoleniem Aleksandra Wielkiego) świątynię, którąHirkan kazał zburzyć (Antiq. 13, 256).
61 Chutejczycy (Kutejczycy) to są Samarytanie, nazywani tak pogardliwie zewzględu na ich rodowód — pomieszanie resztek ludności izraelskiej i obcych przyby-szów z Asyrii, z krainy Chuta (Kuta) zob. Antiq 9, 288 oraz 2 Krl 17, 24.
62 Adoreos (inne nazwy Dora, Adora w Antiq 14, 88) jest to idumejskie miastoi twierdza Adora na zach. od Hebronu; według wyników wykopalisk archeologicznychmiało duże znaczenie. Marisa (bibl. Maresza) jest również miastem idumejskim, leżą-cym (według Onomasticon Euzebiusza, wyd. E. Klostermann, 1904, s. 130) w pobliżuEleuterpolis, miedzy miastami Hebron i Aszdod (Azot).
63 Sebaste — zob. niżej 403, przyp. 296.
64 Antioch Aspendios, tj. Antioch VIII (Grypos), który pochodził z Aspedosw Pamfilii (rządził w 1. 125-96 przed Chr.). Ale według relacji Antiq. 13, 276-277, któ-ra wydaje się słuszna, Samarytanie wezwali na pomoc nie jego, lecz Antiocha IX Kyzi-keńczyka (l 15-95 r. przed Chr.), syna Antiocha Sidetesa.
65 Scytopolis (Bejsan, dawna nazwa Bet-Szean) jest jedynym miastem hellenisty-cznego Dekapolu położonym w Przedjordanii. Wspomniane w korespondencji z el--Amarna jako Bitsaani. Od czasów Aleksandra Wielkiego ważne ognisko kultury hel-lenistycznej. Jego nazwa grecka wiąże się z najazdem Scytów (VII w. przed Chr.).Zob. M. Avi-Yonah, Scythopolis, IEJ 12, 1962, s. 123 nn.
66 Do tego buntu przyłożyli rękę (według Antiq. 13, 288)faryzeusze.
67 Jan Hirkan rządy sprawował według Antiq 13, 299 i 20, 240 — 31lat.
68 Józef dar proroczy przypisuje także innym swoim pobratymcom (zob. l, 78 n;2, 113, 159; Antiq15, 373), nie wyłączając siebie (3, 351-353, 400). Złączenie trzechgodności w jednej osobie nie podobało się faryzeuszom. Znajduje to wyraz w krytyceEleazara, który wzywa Hirkana, aby zrzekł się godności arcykapłana i zadowolił sięsprawowaniem świeckich rządów (Antiq13, 291 n).
Rozdział III