Szeroko stosowanym źródłem danych wtórnych są dane statytystyczne, zwłaszcza pochodzące ze spisów ludności przeprowadzanych przez rząd dla potrzeb administracyjnych i publicznych. Dane ze spisu ludności są wykorzystywane do określania, między innymi, struktury gospodarstw domowych, badania cech charakterystycznych sąsiedztwa i rodzajów problemów mieszkaniowych, czy też struktury rodziny. Drukowane raporty statystyczne, czyli pierwotne źródło danych spisowych, są łatwo dostępne i wygodne w użyciu. Dla użytkowników, którzy potrzebują bardziej szczegółowych danych lub danych opracowanych dla mniejszych obszarów geograficznych niż w drukowanych raportach, Urząd Statystyczny rozprowadza dane również w postaci taśm magnetofonowych. Urząd Statystyczny zaczyna też do tego celu wykorzystywać CD-ROM-y.
3. Miary nieinwazyjne to kolejne źródło danych oddzielające badacza od badanej przez niego populacji. W trakcie dokonywania pomiarów nieinwazyjnych osoby badane nie zdają sobie sprawy, że uczestniczą w badaniu, i w związku z tym istnieje małe prawdopodobieństwo, że akt pomiaru jako taki będzie wymuszał zmiany zachowania osób badanych lub będzie się przyczyniać do grania przez nich jakiejś roli, zmieniając dane. Omówiliśmy trzy źródła danych nieinwazyjnych: ślady fizyczne, obserwację prostą i materiały archiwalne.
4. Ludzie zostawiają za sobą ślady fizyczne, nie myśląc, że kiedyś mogą zostać one wykorzystane przez badaczy. Podstawowe dwie kategorie śladów fizycznych stanowią miary erozji i miary przyrostu. Miary erozji to znaki świadczące o stopniu zużycia obiektów, stanowiące wskaźniki aktywności populacji. Na miary przyrostu składają się natomiast rzeczy i materiały pozostawione przez populację.
5. O obserwacji prostej mówimy wtedy, gdy obserwator nie kontroluje badanego zachowania i sam nie jest spostrzegany w trakcie dokonywania obserwacji. Możemy wyróżnić cztery rodzaje obserwacji prostej: obserwację wyglądu zewnętrznego ciała i znaków fizycznych, obserwację zachowań ekspresyjnych, obserwację zajmowanych pozycji fizycznych i obserwację zachowań językowych.
6. Inną grupę miar nieinwazyjnych stanowią dane uzyskane na podstawie analizy materiałów i dokumentów archiwalnych. Dane tego typu można otrzymać, analizując tak różnorodne źródła, jak dane aktuarialne, rejestry sądowe i dokumenty polityczne, dokumenty rządowe, dane z mass mediów czy wreszcie dokumenty osobiste takie, jak autobiografie, dzienniki i listy. Podstawowym problemem związanym z analizowaniem dokumentów osobistych jest problem ich autentyczności. Badacze muszą określić, czy opisane przez autora wydarzenia zostały przez niego świadomie lub nieświadomie błędnie przedstawione.
7. Analiza treści pozwala badaczom na prowadzenie systematycznej analizy danych uzyskanych ze źródeł i dokumentów archiwalnych. Zamiast bezpośredniego obserwowania ludzkich zachowań, czy też pytania o nie, badacz może się odwołać do tego, co ludzie mają sobie do powiedzenia i zadać pytania dotyczące treści takich komunikatów. Procedura analizy treści to interakcja dwóch procedur: określania przez badaczy cech analizowanego materiału i wyszukiwanie tych cech w badanym tekście. Oczywiście kategorie będące podstawą kodowania treści różnią się w zależności od natury problemu badawczego i wykorzystanych danych.
347
¦ Podstawowe terminy
analiza treści 342 miejsca objęte spisem 328
analiza zajmowanych pozycji obserwacja prosta 333
fizycznych 334 pełny spis 327
autentyczność 338 pomiar erozji 333
dane aktuarialne 336 pomiar nieinwazyjny 333
jednostka analizy 344 pomiar przyrostu 333
jednostka kontekstu 344 ścieżki spisowe 328 metropolitalne obszary statystyczne 328
¦ Pytania sprawdzajgce
1. Jakie są korzyści wynikające z wtórnej analizy danych?
2. Zaproponuj problem badawczy i określ, w jaki sposób można otrzymać odpowiadające twoim hipotezom dane wtórne.
3. Zdefiniuj podstawowe rodzaje danych pochodzących ze spisu ludności i wskaż cele badawcze, dla których są one najbardziej odpowiednie.
4. Wyjaśnij różnice w metodologii badań za pomocą obserwacji prostej i obserwacji w warunkach eksperymentalnych.
5. Omów podstawowe problemy metodologiczne związane z analizą treści i przedstaw sposoby ich rozwiązania.
¦ Literatura dodatkowa
Lutyński J. (1994), Metody badań społecznych. Wybrane zagadnienia (red., wstęp, opracowanie K. Lu-
tyńska). Łódź: ŁTN. Mayntz R., Holm K., Hubner P. (1985), Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Warszawa:
PWN. Rzepa T. (red.) (1993), O biografii i metodzie biograficznej, Poznań: NAKOM. Sulek A. (1990), W terenie, w archiwum i w laboratorium. Studia nad warsztatem socjologa, Warszawa:
Wyd. UW. Sułek A., Nowak K., Wyka A. (red.) (1989), Poza granicami socjologii ankietowej, Warszawa: Wyd.
UW. Włodarek J., Ziółkowski M. (red.) (1990), Metoda biograficzna w socjologii, Poznań: PWN.
33
otrzymać odpisu ludności ednie.
prostej i ob-
analizą treści
icowanie K. Lu-;nej, Warszawa:
oga, Warszawa: 'arszawa: Wyd. 'WN.
CZĘSC IV
PRZETWARZANIE I ANALIZOWANIE DANYCH
Rozdział 14
Przygotowanie i analiza danych
Schematy kodowania 352
Reguły kodowania 352
Konstruowanie zeszytów kodowych 357