Takie zadanie wymaga koniecznie ci�g�ego zastanowienia, wymaga tej kontemplacji, kt�ra ka�demu starowiercowi musi by� wrodzon� lub wyrobion� z zasad ich �ycia. �aden szczep s�owia�ski tych cech nie posiada, ani Serbowie, ani Bu�garzy, ani Czesi, Chorwaci itd., s� one w�asno�ci� nabyt� i przyrodzon� w ca�ej olbrzymiej rodzinie s�owia�skiej jedynie tylko przez starowierc�w, tak �e patrz�c na nich, mimowolnie przychodzi na my�l India, Azja, gdzie w�a�nie podobny kierunek �ycia m�g� si� wytworzy�, rozwin�� i wcieli� w najg��bszej przedhistorycznej staro�ytno�ci.
Starowiercy wi�c s� bez w�tpienia najwierniejszymi przedstawicielami Indii, s� �yj�cym dzi� jeszcze plemieniem, kt�re zaczerpn�wszy w odleg�ej przesz�o�ci wszelkie indyjskie znamiona, wcieli�o je w cia�o i �ycie s�owia�skie i wiernie je przechowuje jako najdro�sz� spu�cizn�.
To pi�tno nadaje im prawo zwa� si� bezsprzecznie starowiercamij
73
bo oni od wszystkich plemion s�owia�skich tak si� wybitnie odr�niaj�. St�d pochodzi ich ponuro��, smutek, zamy�lenie; st�d idzie odosobnienie, niech�� stosunk�w z cudzymi lud�mi, zasklepienie si� w sobie oraz religijna ci�gle w ka�dej chwili kontemplacja, kt�ra stanowi dla nich cel �ycia. Starowier po tysi�c razy �egna si� na dzie�, po tysi�c razy bije pok�ony na dzie�, po wielekro� razy modli si� na dzie� przy najmniejszej sposobno�ci. To uroczyste usposobienie odbija si� ci�gle w ich �yciu w domu i za domem.
Rozwa�aj�c inne szczepy s�owia�skie rozsiane w Europie znajdujemy prawie wsz�dzie pewne odcienia jednakie: �atwo�� i zami�owanie do wszelkich stosunk�w z innymi lud�mi, wielka przyst�p-no��, weso�o��, lekkomy�lno��, upodobanie w zabawach, ta�cach, rozrywkach; uzdolnienie przej�cia si� na�ladownictwem innych form �ycia; pewien kierunek przyswajania sobie nawet cudzoziemszczyzny; roztrzepanie my�li, brak zastanowienia, nieogl�dno�� i lekko�� ducha itd., s�owem �ycie hulaszcze. Wszystko to s� cechy wr�cz przeciwne tym, jakimi si� starowiercy odznaczaj�.
Sk�d�e si� plemi� tych starowierc�w wzi�o w naszej S�owia�sz-czy�nie ? Sk�d tak fanatycznie zachowuje odwieczne najdrobniejsze nawet i ma�ego znaczenia formy, obrz�dy, kt�rym w swym rozumieniu nadaje najwy�sze religijne znaczenie, walcz�c za nie na �mier� i �ycie ?
Dlaczego inne szczepy S�owian nie maj� tyle odr�bnej religijno�ci i nie zdo�ali religi� z tak� pieczo�owito�ci� wcieli� w �ycie i na niej opiera� ca�e swe istnienie w najwi�kszym i najmniejszym kierunku? Wprawdzie s� jeszcze �lady niekt�re, z kt�rych mo�na pozna�, �e religijno�� by�a g��wn� i mo�e jedyn� podwalin� �ycia, niegdy� przynajmniej, u wszystkich S�owian w Europie, tak jak dzi� jest ona tylko u starowierc�w. Rozwa�my to bli�ej. Lud na Rusi przechowuje bardzo starannie jeden zwyczaj przy spotkaniu si� w drodze, przy wej�ciu do domu lub przy innej okoliczno�ci; bardzo uroczy�cie zaczyna rozmow� powitaniem: S�awa Bohu! Jest to tak zakorzenione g��boko, tak pochodzi jakby z krwi jego i ko�ci, i� stanowi niejako drug� natur� jego. Bez tych zdaje si� wyraz�w nie ma Rusin�w czyli Ru�niak�w. W Polsce to samo si� dzieje, m�wi si� bowiem: Niech b�dzie pochwalony. Zwyczaj ten r�wnie� jest tak g��boko zakorzeniony, i� jego istnienie musi koniecznie
74
75
gin�� gdzie� w pomroce wiek�w, gdzie jaka� chwa�a oddawana komu� lub czemu� by�a naj g��wni ej sz� podstaw�, by�a jedyn� tre�ci� naszego �ycia dawnego. Czesi, Chrobaci i inni S�owianie wykrzykuj� tak�e dosy� cz�sto: S�awa! S�awa! itd.1
Osiedlenie si� moje w Bia�ej Krynicy w domu dwornika Iwana Gawri�owicza ��czy�o si� z pewnymi zrazu dla mnie k�opotami. Wiedz�c, �e ka�dy przybysz nie nale��cy do ich wiary nie bardzo jest przez nich po��dany, czu�em pewne trudno�ci w stosownym zachowaniu si�. Nie chc�c ich zra�a� lub niepokoi�, nie chc�c im sprawi� przykro�ci, rozpytywa�em si� wprz�dy z ogl�dn� roztropno�ci� o wskaz�wki r�ne przy obcowaniu z nimi. Z tych wszystkich wskaz�wek przekona�em si�, �e chocia� ka�dy innowierzec przybywaj�cy do nich mo�e by� pewnym wielkiej go�cinno�ci, najszlachetniejszej bezinteresowno�ci z ich strony i �askawo�ci w obej�ciu si�, z tym wszystkim jednak, prawd� m�wi�c, ka�dy innowierzec nie jest tu ch�tnie widziany, chocia� tak uprzejmie i delikatnie, �e nie dadz� uczu� tego.
To odosobnienie si� starowierc�w od stosunk�w z lud�mi innymi, to zadowolenie si� tylko samymi sob� we w�asnym gronie, stanowi r�wnie� cech�, kt�r� wszystkie ludy w najpierwotniejszej epoce przy pierwszym i najdawniejszym zawi�zku spo�ecznym odznacza�y si�. Starowiercy zadowalaj� si� sob�, nie chc� stosunk�w z innymi lud�mi i ich wcale nie pragn�, mniemaj�c, �e ka�de zbli�enie si� z lud�mi innymi sprowadza ujm� ich godno�ci, obyczajowi, wierze, cerkwi, rodzinie i miejscu, w kt�rym mieszkaj�. Starowiercy s� przekonani, �e obcowanie z lud�mi innymi nara�a ich na strat� tej odr�bno�ci, kt�r� piel�gnuj� z fanatyzmem nawet itd.
Bia�a Krynica jest najpospolitsz�, najzwyczajniejsz� wsi�: prostota, uk�ad jej, budynki, gospodarstwo zewn�trzne i wewn�trzne, wszelkie urz�dzenia przenosz� my�l w najdawniejsze, patriarchalne czasy, bo starowiercy w najdrobniejszych rzeczach �wi�cie przechowuj� tradycyjn� przesz�o�� u siebie.
Chata dwornika Iwana Gawri�owicza by�a z ogr�dkiem, jak wszystkie inne u starowierc�w; im nie wolno si� odszczeg�lnia� od innych,
1 Powitanie: Niech b�dzie pochwalony itd. z odpowiedzi�: Na wieki wiek�w amen, si�ga jednak u nas dopiero ko�ca XVI wieku. Dawniej m�wiono: Pomagaj B�g! Z Bogiem!
�adnych zmian, �adnych innowacji, wszyscy jak jeden i na odwr�t, jeden jak wszyscy. W tym le�y si�a ich tradycji, w tym spoczywa znami� odr�niaj�ce ich cd innych S�owian, w tym ich bogactwo charakteru i ducha. Co oni odziedziczyli po ojcach, to przechowuj� nie roni�c najmniejszej kruszyny; w ich pokoleniu mo�na przej�� my�l� przez wszystkie ubieg�e wieki, a co by�o przed tysi�cem lat u ich przodk�w S�owian, to si� musi znajdowa� i w ich pokoleniu obecnym1.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.