Takich zasad jest zaledwie kilka.
Nakład w rozumieniu prawa cywilnego polega na dobrowolnym użyciu
własnych przedmiotów majątkowych lub środków w interesie drugiej strony lub na jej
rzecz.
W tym znaczeniu nakłady obejmują wszelkiego rodzaju reperacje, ulepszenia
rzeczy, przebudowę i budowę na nieruchomości, sadzenie i obsiewanie pól,
żywienie i strzeżenie zwierząt itp. Mogą one polegać nawet na zaciągnięciu
zobowiązań wobec osób trzecich.
Cecha dobrowolności uszczerbku, jaki ponosi strona podejmując nakłady,
różni nakład od szkody. Dokonanie nakładów prowadzi z reguły do rozliczeń z drugą
stroną i tu pojawia się obowiązek zwrotu nakładów.
W przepisach k.c. mowa jest najczęściej o dwóch kategoriach nakładów
(czasem pod szerszą kategorią wydatków): a) o nakładach koniecznych i b) o innych
nakładach (zob. np. art. 408).
Pierwsze są podejmowane na utrzymanie jakiejś rzeczy i można je określić
jako niezbędne dla normalnego utrzymania stanu danej rzeczy lub też dla
normalnego z niej korzystania. Drugie są podejmowane dla zwiększenia
wartości (nakłady użyteczne) lub osiągnięcia celów ubocznych (np. nakłady
zbytkowne). Obowiązek zwrotu nakładów najczęściej dotyczy nakładów ko-
niecznych, już rzadziej użytecznych.
Zwrot nakładów może polegać albo na ich restytucji w naturze, albo na
wydaniu wartości. Brak tu, jak się wydaje, reguły ogólnej. Gdy nakład polega na
zaciągnięciu zobowiązania wobec osoby trzeciej, zwrot może polegać na
zaspokojeniu tej osoby albo na przejęciu długu dotychczasowego dłużnika.
Według art. 461 § 1 k.c., osoba uprawniona do zwrotu nakładów na cudzą
rzecz, którą ma obowiązek wydać, ma też prawo rzecz tę zatrzymać, póki nie
nastąpi zwrot lub zabezpieczenie nakładów. Prawo zatrzymania nie znajduje jednak
zastosowania, gdy obowiązek wydania cudzej rzeczy wynika z czynu
niedozwolonego, albo gdy chodzi o wydanie rzeczy wynajętej, wydzierżawionej lub
użyczonej (art. 461 § 2 k.c.).
Niekiedy, gdy nie ma obowiązku zwrotu nakładów, strona, która je
zainwestowała, jest uprawniona do ich zabrania. Jest to tzw. ius tollendi. Wykonanie
tego uprawnienia powinno nastąpić bez uszkodzenia rzeczy głównej podlegającej
wydaniu. Gdyby takie uszkodzenie nastąpiło, strona uprawniona do zabrania
nakładu ma obowiązek uszkodzenie naprawić.
Gdy mowa o rozliczeniach, w wielu przepisach pojawia się również bliżej nie
sprecyzowane pojęcie wydatków.
§ 16. Niektóre rodzaje świadczeń stanowiące przedmiot obowiązków
dodatkowych
W stosunkach obligacyjnych spotyka się niekiedy świadczenia, których treścią
jest wykonanie obowiązków dodatkowych przy innych świadczeniach głównych. W
przepisach k.c. zawarte są w tej materii postanowienia ogólne, które znajdują
zastosowanie, gdy obowiązek wykonania takiego świadczenia powstanie z
jakiegokolwiek tytułu.
Chodzi w szczególności: a) o przedstawienie spisu masy majątkowej albo
zbioru rzeczy (art. 459); b) o złożenie rachunków (art. 460); c) o obowiązek dania
zabezpieczenia (zob. art. 269 lub 361 k.c.). W kwestii tej zob. bliższe uwagi W.
Czachórski: Prawo zobowiązań, s. 151-152.
§ 17. Świadczenia w zobowiązaniach przemiennych
I. Pojęcie i unormowanie w k.c.
Pewną modyfikację ogólnej zasady, że świadczenie dłużnika w stosunku
zobowiązaniowym musi być oznaczone (por. wyżej § 5, III) i że spełnienie tylko tego
świadczenia stanowi wykonanie zobowiązania (por. niżej rozdz. IX), wprowadzają
przepisy o zobowiązaniach przemiennych. Spotykana jest niekiedy terminologia:
zobowiązania alternatywne (w jęz. franc. obligation alternative, w niem. jednak
Wahlschuld). Są to mianowicie zobowiązania, których wykonanie może nastąpić
przez spełnienie jednego z dwóch lub kilku świadczeń, zależnie od wyboru osoby do
tego uprawnionej (art. 365 § 1 k.c.). Zob. w tej materii A. Ohanowicz: Zobowiązania
przemienne, RPEiS 1974, z. 3.
Wprowadzenie możliwości wyboru świadczenia zwiększa elastyczność
stosunku zobowiązaniowego. W stosunku tym istnieje jednak tylko jedna wie-
rzytelność, mimo że może ona być zaspokojona przez jedno z dwóch lub więcej
(kilku) świadczeń. Świadczenia muszą być określone jako różne, a różnice mogą
dotyczyć zarówno charakteru świadczenia, jak jego przedmiotu, jak wreszcie
sposobu wykonania świadczenia, np. więc miejsca i czasu świadczenia dłużnika.
Różnice te, jak się wydaje, mogą dotyczyć również elementów uznawanych przez
same strony za istotne, np. w kwestii sposobu wydania rzeczy będącej przedmiotem
sprzedaży. Alternatywność świadczeń może pojawiać się w ramach tej samej
konstrukcji prawnej dla obu alternatywnych świadczeń, jak też i w oparciu o
konstrukcje odmienne.