Dobry strzelec
(relacja uczestnika walki), „Żołnierz polski w kampanii wrześniowej", nr
33/1941, s. 4; W. L a n g n e r , op. cit., s. 700; K. Ryś (Ryziński), op. cit.,
s. 39; T. W a s i 1 e w s k i, op. cit., s. 17-18.
34 J. S o k o ł o w s k i, op. cit., s. 62.
183
Prasa lwowska zamieściła komunikat z frontu z poprzedniego
dnia, informujący, że kolumny radzieckie wycofały się z przed-
pola i zatrzymały obok oddziałów niemieckich35. 20 września
pod Lwowem kilkakrotnie kontaktowali się przedstawiciele
Wehrmachtu i Armii Czerwonej. W Winnikach doszło do
spotkania dowódcy niemieckiej 2 Dywizji Górskiej gen. Feurs-
teina z dowódcą artylerii Frontu Ukraińskiego kombrigiem
N. D. Jakowlewem. Strona niemiecka oczekiwała, że Rosjanie
nie będą jej utrudniać okrążenia Lwowa przed przygotowywa-
nym na następny dzień szturmem generalnym. Strona radziecka
zażądała, aby Niemcy przerwali ostrzał miasta i wycofali się na
odległość od 12 do 15 km na zachód od Lwowa36. Żądania te
były sprzeczne i wzajemnie się wykluczały.
Jednak decyzje o losach Lwowa zapadły na znacznie
wyższym szczeblu. Rano 20 września sztab Grupy Armii
„Południe" otrzymał telefonogram z Naczelnego Dowództwa
Wojsk Lądowych Niemiec (OKH) z rozkazem przerwania
oblężenia Lwowa i utrzymania łączności z dowódcą ra-
dzieckim, aby zapobiec ponownym starciom zbrojnym mię-
dzy Wehrmachtem a Armią Czerwoną pod stolicą Małopolski
Wschodniej37. Rozkaz 14 Armii z tego samego dnia stwier-
dzał, że ustalona została linia demarkacyjna pomiędzy
III Rzeszą i Związkiem Radzieckim wzdłuż Pisy, Narwi,
Wisły i Sanu do Przemyśla, a następnie przez Chyrów
do Przełęczy Użockiej. Podany w nim przebieg linii de-
markacyjnej na południe od Przemyśla był niezgodny z ra-
dziecko-niemieckim układem z 23 sierpnia 1939 r., który
przewidywał, że do granicy z Węgrami przebiegać ona
będzie nurtem Sanu. Zgodnie z rozkazem, 14 Armia powinna
przerwać działania na wschód od opisanej linii i rozpocząć
35 „Dziennik Polski", 259/1939, s. 1; „Wiek Nowy", nr 11519/1939, s. 2.
36 F. G o 1 i k o w, Ob odnoj fałszywkie niemiecko-faszistskich gienierałow,
„Wojenno-Istoriczeskij Żurnał", nr 1/1959, s. 79 -80.
37 KTB GA „Południe", zapis z 20 09.1939, PDN WIH, Koi. Aleks.,
T-311,r. 236, kl. 137-140.
184
przygotowania do wycofywania, tak aby nie zostały za-
grożone przez Wojsko Polskie niemieckie tyły38.
Należy zauważyć, że niemiecka próba zatrzymania łuku
Sanu na południe od Przemyśla wraz z terenami naftowymi,
w ciągu kilku następnych dni zakończyła się niepowodzeniem,
wobec radzieckiego sprzeciwu i ostatecznie oddziały 14 Armii
musiały wycofać się za San. Rozkaz dowództwa 14 Armii
został przyjęty z zaskoczeniem przez nieprzygotowane psy-
chicznie do niego oddziały niemieckie. Wyżsi dowódcy
14 Armii wątpili też w możliwość jego wykonania, gdyż
otrzymali meldunki o zbliżaniu się z północy znacznych sił
Wojska Polskiego. Ok. godz. 20.00 dowództwo XVIII KA,
realizując otrzymany rozkaz, nakazało przerwać oblężenie
Lwowa i rozpocząć jeszcze w nocy z 20 na 21 września
odwrót na zachód. Dowódca 1 DG, gen. Kiibler, o godz. 21.30
odwołał natarcie na Lwów i polecił przejść do obrony,
a wkrótce po północy nakazał przekazanie stanowisk Armii
Czerwonej i rozpoczęcie marszu w kierunku Janowa, tak aby
w godz. 5.00-11.00 przekroczyć pozycje 7 Dywizji Piechoty.
Odwrót rozpoczęła też 2 Dywizja Górska39.
Nocą z 20 na 21 września nieprzyjaciel przejawiał dużą
aktywność, ostrzeliwując z dział i karabinów maszynowych
polskie pozycje, prawdopodobnie maskując w ten sposób swój
odwrót. Mieszkańcy Lwowa przez całą noc kopali rowy
przeciwczołgowe. Polskie straty wyniosły 8 rannych40. Tej
samej nocy do Lwowa przebiły się kolejne grupy żołnierzy
z pozostałości trzech dywizji, dowodzonych przez generała
Sosnkowskiego 41.
38 Rozkaz nr 21 14 Armii, Rzeszów, 20.09.1939, PDN WIH, Koi. Aleks.,
T-312, r. 477, kl. 806718-20.
39 F. Ha 1 d e r , Dziennik wojenny, t. I, Warszawa 1971, s. 117-121; N. von
V o r m a n n, op. cit., s. 167-168; T. W a s i l e w s k i , op. cit., s. 18.
40 Meldunek operacyjny szefa Sztabu Grupy Obrony Lwowa w położeniu
stron, Lwów 21.09.1939, godz. 7.00, PDN WIH, sygn. VI/l/10, t. 1, k. 33.
41 Do 22.09.1939 do Lwowa przebiło się ok. 500 żołnierzy grupy gen.
185
21 września, mimo że oddziały niemieckie rozpoczęły
odwrót spod Lwowa, opóźniony przez konieczność ewakuacji
rannych, na ulicę Gródecką przybył niemiecki parlamen-
tariusz i ponownie zaproponował kapitulację miasta. W do-
wód uznania za wytrwałą obronę strona niemiecka zamierzała
oddać załodze miasta honory wojskowe i pozostawić oficerom
broń boczną. Parlamentariusz oświadczył, że kapitulacja
polskiej załogi wobec Niemców, to pozostanie w Europie,
natomiast poddanie się Armii Czerwonej, oznaczać miało
przejście na zawsze do Azji42. Wydaje się, że Niemcy ze
względów prestiżowych dążyli do chociażby krótkotrwałego
wkroczenia do obleganego przez nich bezskutecznie od 12
września Lwowa.
Wczesnym rankiem strona radziecka zaproponowała stronie
polskiej wznowienie rozmów. Udali się na nie do Winnik
ppłk Ryziński z tłumaczem mjr. Janem Jawiczem. W czasie
rozmów strona radziecka nalegała na otrzymanie polskiej
zgody na wejście Armii Czerwonej do Lwowa, do czego
polska delegacja nadal nie posiała upoważnienia. W tej
sytuacji uzgodniono spotkanie gen. Langnera z generałem
Armii Czerwonej o godz. 14.00 za rogatką Łyczakowską. Po
południu gen. Langner otrzymał meldunek, że oddziały
Armii Czerwonej zaatakowały miasto, a obrońcy wycofali
się z wysuniętych stanowisk. W tej sytuacji gen. Januszajtis
Sosnkowskiego, T. W a s i l e w s k i , op. cit., s. 19. Powróciły też dwie
kompanie: 7 i 8 II batalionu 207 pp rez, które 20.09. przebiły się do
czołowych pododdziałów grupy gen. K. Sosnkowskiego. Dwie kompanie
„Śląskiego" batalionu ON wykonały wypad na lotnisko w Skniłowie, zadając
nieprzyjacielowi straty w uzbrojeniu i biorąc 15 jeńców. Relacja mjr.
F. Głowy z 24. 07. 1947 r., CAW, sygn. II/3/26, k. 3; J. S t y 1 i ń s k i, op. cit.,
k. 11.
42 Relacja ppor. rez. Witolda Lisa-Olszewskiego, oficera 62 dal, PDN
WIH, sygn. II/2/481, k. 1-2; relacja porucznika rezerwy Witolda Lisa-
-Olszewskiego dotycząca wydarzeń we Lwowie, 24.01.1980, w: Wrzesień
1939 na Kresach w relacjach, wybór i opracowanie Cz. K. Grzelak,
Warszawa 1999, s. 348-349; W. L a n g n e r , op. cit., s. 700-701.
186
w imieniu Dowództwa Okręgu Korpusu nr VI rozkazał