Pojawia się bowiem pytanie, jak uzasadnić przynależność danej normy do kategorii prawa naturalnego. Jest to łatwiejsze na gruncie Objawienia, niejasne natomiast na gruncie zasad rozumowych. Z pomocą przychodzi nam jednak zasada zależności świata imperatywów od świata wartości. Za powinnościowo ważne mogą uchodzić jedynie normy, które wyrażają nakaz czynienia odpowiedniego dobra moralnego, bądź zakaz czynienia zła. Z tą chwilą punkt ciężkości uzasadniania norm imperatywnych przesuwa się w stronę ukazania ich moralnej słuszności. Oznacza to, że na czoło wysuwają się motywacje aksjologiczne, których najważniejsze zasady zostały już sformułowane w poprzednim traktacie (s. 248-250). Dodajmy, że tę właśnie drogę obiera etyka chrześcijańska przy uzasadnianiu
VI. Transcendentna podstawa i sankcja prawa...
317
norm prawa naturalnego. Będąc etyką aksjodeontologistyczną wyznaje zasadę, że akt -również ze strony Boga - jest nakazany, ponieważ jest dobry moralnie i jest taki z uwagi na specyfikę tego dobra (nie każde bowiem dobro moralne jest przedmiotem nakazu). Woluntarystyczna idea obowiązującej mocy prawa naturalnego bez względu na moralne dobro nakazanych przez to prawo aktów jest zgoła obca etyce chrześcijańskiej, niezależnie od tego, w jakiej występuje ona wersji. Wychodząc z tych założeń przy uzasadnianiu norm prawa naturalnego szuka zawsze najpierw racji, które dowodzą, że determinują człowieka do spełniania moralnego dobra i w imię tego dobra nakładają na niego odpowiednią powinność czy też udzielają mu należnego mu prawa do czegoś. Sformułowana w tych słowach ogólna dyrektywa znajduje swe potwierdzenie i zastosowanie w toku rozważań na temat zagadnień etyki szczegółowej.
SANKCJA PRAWA NATURALNEGO
Sankcja a istota prawa
W rozumieniu nader licznych współczesnych filozofów i prawników sankcja stanowi istotny element prawa w ścisłym tego słowa znaczeniu. Pogląd ten ukształtował się przede wszystkim pod wpływem KANTA. Prawo zacieśnił on do zewnętrznej dziedziny działalności człowieka i poddał wyłącznej kompetencji państwa dysponującego odpowiednią siłą potrzebną do wyegzekwowania przestrzegania jego przepisów. Jednym z elementów tej siły jest właśnie sankcja. Moralność natomiast jest pozbawiona właściwej sobie sankcji, ponieważ jej najbardziej charakterystycznym momentem jest bezinteresowność. Bezinteresowność zaś nie da się pogodzić z działaniem mającym na oku jakąś nagrodę lub karę za zachowanie stanowionych przez moralność nakazów.
Z całokształtu dotychczasowych wywodów poświęconych chrześcijańskiej koncepcji prawa moralnego wynika, że etyka ta nie solidaryzuje się z poglądem KANTA na istotę prawa. Istotę tę konstytuuje - jej zdaniem -imperatywny charakter prawa, który przejawia się w zdolności stanowienia przez prawo określonych nakazów i wypływających z nich powinności i uprawnień. Sankcja w stosunku do prawa jest tylko elementem zewnętrznym i pomocniczym. Jej zadaniem jest usprawnić funkcjonowanie prawa i ułatwić mu osiągnięcie właściwych mu celów. Czy z tego wynika, że prawo może obejść się bez sankcji? Czy szczególnie prawo moralne, którego typową formą jest prawo naturalne, pozbawione jest tego czynnika swojej skuteczności? A jeżeli nie, to na czym polega właściwa mu sankcja i jakiej jest ona natury? Odpowiedź na te pytania stanowi przedmiot obecnego punktu naszych rozważań. Najpierw zostaną podane elementy tradycyjnego ujęcia, następnie zaś własne w tej sprawie spostrzeżenia.
318
DEONTOLOGIA ETYCZNA...
Pojęcie i zasadnicze podziały sankcji
Przez sankcję rozumie się w etyce odpłatę fizyczną doznawaną przez podmiot prawa w zależności od jego stosunku do ustanowionej przez prawodawcę normy.
Odpłata ta może być albo: a) pozytywna w postaci dobra fizycznego, osiąganego przez podmiot prawa za spełnienie .lorrny, i nazywa się nagrodą, albo też b) negatywna, kiedy przybiera postać zła fizycznego, doznawanego przez podmiot prawa za przekroczenie normy. Wtedy nosi nazwę kary.
Istotne dla naszych rozważań są trzy podziały sankcji. I tak sankcja:
1° dzieli się na sankcję wewnętrzną i zewnętrzną.