Pojawia si� bowiem pytanie, jak uzasadni� przynale�no�� danej normy do kategorii prawa naturalnego. Jest to �atwiejsze na gruncie Objawienia, niejasne natomiast na gruncie zasad rozumowych. Z pomoc� przychodzi nam jednak zasada zale�no�ci �wiata imperatyw�w od �wiata warto�ci. Za powinno�ciowo wa�ne mog� uchodzi� jedynie normy, kt�re wyra�aj� nakaz czynienia odpowiedniego dobra moralnego, b�d� zakaz czynienia z�a. Z t� chwil� punkt ci�ko�ci uzasadniania norm imperatywnych przesuwa si� w stron� ukazania ich moralnej s�uszno�ci. Oznacza to, �e na czo�o wysuwaj� si� motywacje aksjologiczne, kt�rych najwa�niejsze zasady zosta�y ju� sformu�owane w poprzednim traktacie (s. 248-250). Dodajmy, �e t� w�a�nie drog� obiera etyka chrze�cija�ska przy uzasadnianiu
VI. Transcendentna podstawa i sankcja prawa...
317
norm prawa naturalnego. B�d�c etyk� aksjodeontologistyczn� wyznaje zasad�, �e akt -r�wnie� ze strony Boga - jest nakazany, poniewa� jest dobry moralnie i jest taki z uwagi na specyfik� tego dobra (nie ka�de bowiem dobro moralne jest przedmiotem nakazu). Woluntarystyczna idea obowi�zuj�cej mocy prawa naturalnego bez wzgl�du na moralne dobro nakazanych przez to prawo akt�w jest zgo�a obca etyce chrze�cija�skiej, niezale�nie od tego, w jakiej wyst�puje ona wersji. Wychodz�c z tych za�o�e� przy uzasadnianiu norm prawa naturalnego szuka zawsze najpierw racji, kt�re dowodz�, �e determinuj� cz�owieka do spe�niania moralnego dobra i w imi� tego dobra nak�adaj� na niego odpowiedni� powinno�� czy te� udzielaj� mu nale�nego mu prawa do czego�. Sformu�owana w tych s�owach og�lna dyrektywa znajduje swe potwierdzenie i zastosowanie w toku rozwa�a� na temat zagadnie� etyki szczeg�owej.
SANKCJA PRAWA NATURALNEGO
Sankcja a istota prawa
W rozumieniu nader licznych wsp�czesnych filozof�w i prawnik�w sankcja stanowi istotny element prawa w �cis�ym tego s�owa znaczeniu. Pogl�d ten ukszta�towa� si� przede wszystkim pod wp�ywem KANTA. Prawo zacie�ni� on do zewn�trznej dziedziny dzia�alno�ci cz�owieka i podda� wy��cznej kompetencji pa�stwa dysponuj�cego odpowiedni� si�� potrzebn� do wyegzekwowania przestrzegania jego przepis�w. Jednym z element�w tej si�y jest w�a�nie sankcja. Moralno�� natomiast jest pozbawiona w�a�ciwej sobie sankcji, poniewa� jej najbardziej charakterystycznym momentem jest bezinteresowno��. Bezinteresowno�� za� nie da si� pogodzi� z dzia�aniem maj�cym na oku jak�� nagrod� lub kar� za zachowanie stanowionych przez moralno�� nakaz�w.
Z ca�okszta�tu dotychczasowych wywod�w po�wi�conych chrze�cija�skiej koncepcji prawa moralnego wynika, �e etyka ta nie solidaryzuje si� z pogl�dem KANTA na istot� prawa. Istot� t� konstytuuje - jej zdaniem -imperatywny charakter prawa, kt�ry przejawia si� w zdolno�ci stanowienia przez prawo okre�lonych nakaz�w i wyp�ywaj�cych z nich powinno�ci i uprawnie�. Sankcja w stosunku do prawa jest tylko elementem zewn�trznym i pomocniczym. Jej zadaniem jest usprawni� funkcjonowanie prawa i u�atwi� mu osi�gni�cie w�a�ciwych mu cel�w. Czy z tego wynika, �e prawo mo�e obej�� si� bez sankcji? Czy szczeg�lnie prawo moralne, kt�rego typow� form� jest prawo naturalne, pozbawione jest tego czynnika swojej skuteczno�ci? A je�eli nie, to na czym polega w�a�ciwa mu sankcja i jakiej jest ona natury? Odpowied� na te pytania stanowi przedmiot obecnego punktu naszych rozwa�a�. Najpierw zostan� podane elementy tradycyjnego uj�cia, nast�pnie za� w�asne w tej sprawie spostrze�enia.
318
DEONTOLOGIA ETYCZNA...
Poj�cie i zasadnicze podzia�y sankcji
Przez sankcj� rozumie si� w etyce odp�at� fizyczn� doznawan� przez podmiot prawa w zale�no�ci od jego stosunku do ustanowionej przez prawodawc� normy.
Odp�ata ta mo�e by� albo: a) pozytywna w postaci dobra fizycznego, osi�ganego przez podmiot prawa za spe�nienie .lorrny, i nazywa si� nagrod�, albo te� b) negatywna, kiedy przybiera posta� z�a fizycznego, doznawanego przez podmiot prawa za przekroczenie normy. Wtedy nosi nazw� kary.
Istotne dla naszych rozwa�a� s� trzy podzia�y sankcji. I tak sankcja:
1� dzieli si� na sankcj� wewn�trzn� i zewn�trzn�.