art. 1015
� 2 k.c.: "brak o�wiadczenia spadkobiercy (...) jest jednoznaczny z prostym
przyj�ciem spadku"].
Tak wi�c np. wed�ug art. 927 � 1 k.c. nie mo�e by� spadkobierc� ten, kto
nie �yje w chwili otwarcia spadku. Je�eli art. 1020 g�osi, i�
"spadkobierca, kt�ry spadek odrzuci�, zostaje wy��czony od dziedziczenia,
tak jakby nie do�y� otwarcia spadku", to oznacza to, �e stan faktyczny
hipotezy z art. 1020 k.c.: "spadkobierca �yje, ale spadek odrzuci�" uznaje
si� za jednoznaczny ze stanem faktycznym: "spadkobierca nie �y� w chwili
otwarcia spadku". Przez zabieg taki uzyskuje si� mo�no�� automatycznego
zastosowania w wypadku odrzucenia spadku wszystkich tych konsekwencji,
kt�re ustawa ��czy ze �mierci� spadkobiercy przed otwarciem spadku.
Szczeg�lnym typem przepis�w prawnych s� normy, kt�re okre�laj� moc
obowi�zuj�c� innych norm prawnych pod wzgl�dem czasowym, przestrzennym lub
personalnym; b�dzie o nich mowa w nast�pnych paragrafach.
Trudn� do przecenienia funkcj� pe�ni� w systemie prawnym przepisy
maj�ce charakter tzw. klauzul generalnych; ich og�lna charakterystyka
zawarta jest w rozdz. III, � 5, III (por. r�wnie� rozdz. I, � 3, II, 7).
III. Zasadnicze znaczenie dla prawa cywilnego ma podzia� przepis�w
prawnych (wyra�onych w nich norm prawnych) na bezwzgl�dnie obowi�zuj�ce,
zwane niekiedy imperatywnymi (ius cogens), i wzgl�dnie obowi�zuj�ce
[Terminologia ta prowadzi nieraz u pocz�tkuj�cych do pomieszania poj��, bo
j�zykowo przypomina inn� kategori� prawn�, mianowicie podzia� praw
podmiotowych na bezwzgl�dne i wzgl�dne (por. rozdz. VI, � 3). S� to jednak
poj�cia ca�kowicie r�ne, je�eli bowiem podzia� prawa (norm prawnych) na
bezwzgl�dnie i wzgl�dnie obowi�zuj�ce odnosi si� do prawa przedmiotowego,
to podzia� na prawa bezwzgl�dne i wzgl�dne jest kategori� prawa
podmiotowego. Ze wzgl�du na powy�sz� zbie�no�� terminologiczn� i w celu
usuni�cia nieporozumie�, normy bezwzgl�dnie obowi�zuj�ce okre�la si� te�
jako normy imperatywne, a normy wzgl�dnie obowi�zuj�ce jako normy
dyspozytywne. Por. M. Piotrowski: Normy prawne imperatywne i dyspozytywne,
Warszawa-Pozna� 1990; J. Nowacki: Ius cogens - ius dispositivum, SP 1993,
nr 2-3, s. 1 - 50], okre�lane r�wnie� jako dyspozytywne (ius
dispositivum). Przepisy bezwzgl�dnie obowi�zuj�ce zawieraj� dyspozycje,
kt�rych zastosowanie nie mo�e by� wol� stron ani wy��czone, ani ograniczone
(np. art. 119 k.c.: "terminy przedawnienia nie mog� by� skracane ani
przed�u�ane przez czynno�� prawn�"). Natomiast przepisy wzgl�dnie
obowi�zuj�ce stosuje si� tyko wtedy, gdy strony nie uregulowa�y danego
stosunku prawnego w spos�b odmienny, a wi�c albo niczego nie postanowi�y
(np. je�eli spadkodawca nie sporz�dzi� testamentu, nast�puje dziedziczenie
z ustawy - art. 926 � 2 k.c.), albo wprawdzie dany stosunek prawny
uregulowa�y, ale w spos�b niekompletny (np. art. 455 k.c. zawiera
okre�lenie terminu spe�nienia �wiadcze� przez d�u�nika, je�eli termin nie
zosta� oznaczony ani nie wynika z w�a�ciwo�ci zobowi�zania).
Po�redni charakter maj� przepisy, kt�rych zastosowanie mo�e by�
wy��czone wol� stron tylko w wypadku przyj�cia uregulowania umownego
korzystniejszego dla strony wskazanej w tych przepisach; np. unormowana w
kodeksie cywilnym odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi za wady rzeczy
sprzedanej mo�e by� w umowach sprzeda�y z udzia�em konsument�w rozszerzona
(a wi�c uregulowana korzystniej dla konsumenta), nie mo�e by� natomiast -
chyba �e zezwalaj� na to przepisy szczeg�lne - wy��czona lub ograniczona
(art. 558 � 1 k.c.). Tego rodzaju przepisy okre�la si� w literaturze jako
jednostronnie bezwzgl�dnie obowi�zuj�ce lub semiimperatywne (albo
semidyspozytywne). Szczeg�lnie licznie przepisy takie wyst�puj� w prawie
pracy; stron� chronion� jest tutaj pracownik.
Czy konkretny przepis prawny ma charakter iuris cogentis, czy iuris
dispositivi mo�e wynika� z jego brzmienia (np. zwrot: "przeciwne
postanowienie umowy jest niewa�ne" wskazuje w spos�b jasny, �e w gr�
wchodzi przepis bezwzgl�dnie obowi�zuj�cy, natomiast okre�lenie: "w braku
odmiennej umowy" kwalifikuje dany przepis jako wzgl�dnie obowi�zuj�cy). W
braku wyra�nego wskazania w tek�cie przepisu ustalenie jego charakteru jest
kwesti� wyk�adni, przy czym dyrektyw� interpretacyjn� b�dzie jego cel
spo�eczno-gospodarczy.
Domen� przepis�w wzgl�dnie obowi�zuj�cych jest przede wszystkim prawo
o zobowi�zaniach, co nie oznacza, �e przepisy takie nie wyst�puj� w prawie
rodzinnym, spadkowym czy rzeczowym, jak te�, �e wszystkie przepisy prawa
obligacyjnego s� dyspozytywne. Kwestia charakteru przepis�w reguluj�cych
r�ne stosunki cywilnoprawne mo�e by� omawiana dopiero w ramach wyk�adu
poszczeg�lnych instytucji prawa cywilnego. Tutaj nale�y jedynie stwierdzi�,
�e korzystanie przez ustawodawc� w szerszym lub w�szym zakresie z
przepis�w imperatywnych (bezwzgl�dnie obowi�zuj�cych), wy��czaj�cych lub
ograniczaj�cych autonomi� woli stron stosunk�w cywilnoprawnych,
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaĂ Ci coraz lepsze usÄšÂugi. By mÄĹc to robiĂ prosimy, abyĚ wyraziĚ zgodĂ na dopasowanie treÄšÂci marketingowych do Twoich zachowaĚ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czĂÂÄšÂciowo finansowaĂ rozwÄĹj ÄšÂwiadczonych usÄšÂug.
PamiĂÂtaj, Ěźe dbamy o TwojĂ prywatnoÄšÂĂÂ. Nie zwiĂÂkszamy zakresu naszych uprawnieĚ bez Twojej zgody. Zadbamy rÄĹwnieĚź o bezpieczeÄšÂstwo Twoich danych. WyraĚźonĂ zgodĂ moĚźesz cofnĂ Ă w kaĚźdej chwili.