Dlatego też rewolucja musi być nie
Feuerbach faktycznie oferował teoretyczne rozwiązanie ich problemu. Jego humanizm
tylko polityczna (prowadzić do racjonalnej, liberalnej reformy państwa),
alienacji dostarcza pojęciowych narzędzi niezbędnych do pomyślenia czegoś takiefco,
ale także Ju d z k a ” („komunistyczna” ) - musi służyć odzyskaniu przez
jak alienacja istoty człowieka jako nieodzownego etapu w procesie urzeczywistnieniu
owej istoty, pomyślenia nierozumności (będącej irracjonalną rzeczywistością państwu)
człowieka jego natury, wyalienowanej w magicznych formach, takich jak
jako koniecznego momentu w procesie urzeczywistnienia rozumu (czyli samej idei part
pieniądz, władza czy religia. Owa rewolucja praktyczna będzie wspólnym
stwa). Dzięki temu byli w stanie pomyśleć to, co w przeciwnym razie musieliby znosii
dziełem filozofii i proletariatu; na gruncie filozofii afirmuje się człowieka
jako czystą irracjonalność - konieczny związek rozumu i nierozumności. Rzecz jasnu,
teoretycznie, podczas gdy w egzystencji proletariatu jest on zanegowazwiązek ten daje się ująć przez leżącą u jego podstaw filozoficzną antropologię tylko pod ny w sposób praktyczny. Filozofia powinna przeniknąć do proletariatu
jednym warunkiem - należy przeformułować samo pojęcie człowieka, niezbędne do
pomyślenia relacji m iędzy historycznie rozumianą nierozumnością i rozumem. Czln
i wywołać świadomy bunt sił afirmatywnych przeciw owej negacji, bunt
wieka nie definiuje się już przez jego rozumność i wolność; w samej swej istocie staji'
człowieka przeciw nieludzkim warunkom, w których się znalazł. W ten
się on bytem „wspólnotowym”, konkretną intersubiektywnością, miłością, braterstwem,
sposób proletariat zaneguje swą własną negację i odzyska samego siebie
„istotą gatunkową”.
na gruncie komunizmu. Rewolucja oznacza praktyczne urzeczywistnienie
9 Karol Marks, Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp, MED, t. 1.
s. 466 [przyp. tłum.].
logiki immanentnej procesowi alienacji; to moment, w którym bezbron
2 6 2
MARKSIZM A HUMANIZM
M ARKSIZM A HUMANIZM
2 6 3
na dotąd krytyka odnajduje proletariat jako swoją broń. Dostarcza pro
na dwóch komplementarnych tezach, dochodzących do głosu w szóstej
letariatowi teorii tego, czym on sam jest; w zamian otrzymuje od niego
Tezie o Feuerbachu:
zwartą, zbrojną siłę, gdzie zarazem każdy jest wyłącznie swoim własnym
iv. istnieje coś takiego, jak uniwersalna istota człowieka,
sprzymierzeńcem. Rewolucyjny sojusz filozofii i proletariatu okazuje się
v. owa istota stanowi atrybut „wziętych osobno jednostek” - to one są
możliwy wciąż jedynie dzięki istocie człowieka.
rzeczywistymi podmiotami.
3
Te dwa założenia dopełniają się wzajemnie i pozostają nierozdzielne. Same, w swej jedności, zakładają bowiem całą empirystyczno-ideali-Począwszy od roku 1845, Marks zrywa z wszelką teorią, która ugrunto
styczną koncepcję świata. Aby istota człowieka mogła być uniwersalnym
wuje historię i politykę w pojęciu istoty człowieka. To swoiste zerwanie
atrybutem, muszą istnieć konkretne podmioty, jako coś bezwarunkowo
zakłada trzy nierozdzielne aspekty teoretyczne:
danego. To zaś zakłada empirystyczne ujęcie podmiotu. Z kolei by em1. Stworzenie teorii historii i polityki w oparciu o całkiem nowe poję piryczne jednostki były ludźmi, każda z nich musi skrywać w sobie samą
cia formacji społecznej, sił wytwórczych, stosunków produkcji, nadbudo
istotę człowieka, jeśli nie de facto, to przynajmniej de iure. To zaś oznacza,
wy, ideologii, determinacji w ostatniej instancji przez ekonomię, określo
że mamy do czynienia z idealizmem istoty. Tak oto empiryzm podmiotu
nej determinacji poszczególnych poziomów itd.
zakłada idealizm istoty i na odwrót. Relację tę można również zrekonfi-
2. Radykalną krytykę teoretycznych roszczeń wszelkiego humanizmu
gurować - otrzymamy wtedy empiryzm istoty i idealizm podmiotu. Jedfilozoficznego.
nak nawet to odwrócenie zachowuje podstawową strukturę problematyki,
3. Ujęcie humanizmu jako ideologii.