Natomiast powstanie
systemu kolonialnego spowodowa�o wzrost koncentracji decyzji i uszczuple-
nie samodzielno�ci wykonawc�w. Rzecz ciekawa, koncentracja decyzji
wzrasta�a zw�aszcza wtedy, gdy post�powa�o przenoszenie element�w struk-
tury centrum w przestrze� peryferyjn�. Realizacja by�a wi�c stale kon-
tynuacj� i nast�pstwein konfaKtu.
Pierwszym �chronologicznie" etapem realizacji by� rabunek, forma zwi�-
zana w spos�b szczeg�lnie �cis�y z gwa�tem. Nie znaczy to, by p�niej, i a�
do dzisiaj, nie u�ywano si�y dla zaw�adni�cia cudzymi dobrami. Pragn�
jednak zwr�ci� uwag� na te formy, kt�re w danym momencie by�y pod-
stawowe, nie zapominaj�c, �e mog�y nast�pnie sta� si� marginesem. Istnieje
tendencja, by poj�cie rabunku ogranicza� do d�br ruchomych. Jest to o ty-
le s�uszne, �e zaw�adni�cie nieruchomo�ciami wymaga�o podboju, kt�^�,
otwiera� drog� eksploatacji. Okre�lenie sensu i charakteru rabunku nie jest
�atwe, tym bardziej �e dokonywano go w r�nych sytuacjach, a stale towa*
rzyszy�a mu wymiana. Og�lna definicja rabunku nie mo�e by� dana, zwa-
�ywszy na zmienno�� kultur, ewolucj� zar�wno norm, jak i sposob�w dzia-
�ania. Warto��_rahowanyc�x d�bt musia�a by� uznawana przez obie stfony,
tak jak dwustronnie zdawano sobie spraw� z naruszenia praw posiadania.
.W rozumieniu europejskim rabunek by� dzia�aniem wymagaj�cym uzasad-
nie�. Nawet wtedy, gdy rabowanymi byli obcy.
v Wst�pnym warunkiem rabunku by�o nie tyle samo pragnienie posiadania,
jJleJstnienie.w zasi�gu si�y Europejczyk�w obiekt�w mog�cych zaspokoi�
to pragnienie. Liczba i atrakcyjno�� d�br do rabowania zale�a�a od relacji
Ini�dzy kontaktuj�cymi si�spo�eczne�eiami, od stosunku ich kultur i pozio-
mu �ycia materialnego. R�wnocze�nie okoliczno�ci rabowania okre�lane
105
Roz�adowywanie w porcie londy�skim statku herbacianego z �adunkiem z Chin,
fachowcy pobieraj� pr�bki do oceny. W r�cznie dokonywanym roz�adunku uczest-
nicz� kulisi. Od czasu otwarcia Chin mala�o znaczenie wywozu tamtejszych pro-
dukt�w, ros�y mo�liwo�ci eksploatacji w formie finansowania importu
106
by�y przez mo�liwo�ci zaspokajania potrzeb. Chodzi tu o stopie� dost�p-
no�ci d�br na innej drodze, np. w postaci kupna, oraz o rozmiary ryzyka,
jakie poci�ga�o za sob� u�ycie si�y.
Pierwsz� okoliczno�ci� rabunku, cz�sto przyjmowan� za podstawow�,
by�o po��danie dysponuj�cych si��. Istnia�o ono zawsze, aczkolwiek w od-
niesieniu do przysz�ych peryferii po��danie mala�o w miar� kszta�towania
si� systemu �wiatowego. Po��danie �upu wynikaj�ce z biedy i ograniczonych
szans wzbogacenia si� stwarza�o w fazie przedkoloni�lnej ekspansji wyj�t-
kowo siln� motywacjg, kt�ra mog�a przezwyci�y� opory wynikaj�ce z norm
etycznych akceptowanych w�r�d uczestnik�w ekspansji. Nie wystarcza
to jednak do zrozumienia wyboru tej w�a�nie formy realizacji.
Wbrew wielu opiniom rabunek w fazie przedkoloni�lnej by� uwarunko-
wany przede wszystkim istnieniem d�br, kt�rych posiadanie mog�o nie tylko
zaspokoi� potrzeby Europejczyk�w, ale wzbudza�o nowe, dot�d mo�e nie
znane po��dania. Chc� przez to podkre�li� mniejszy przedzia� mi�dzy cy-
^I� atrakcyjno�� d�br znajduj�cych si� w cudzym posia-
daniu. Rabowano przede wszystkim kruszce, drogie kamienie i produkty
osi�gaj�ce w Europie wysokie ceny. Rabowano wyroby i przedmioty nawet
6e^u^eczn^^lle~wy3awa�� �^", ze'mo�na je b�dzie sprzeda�. W pewnych
sytuacjach rabowano wszystko, nawet nie zwracaj�c uwagi na warto��
�rynkow�". Dotyczy to zw�aszcza rekwizycji �ywno�ci i innych d�br nie-
zb�dnych dla utrzymania si� przy �yciu.
Jstotnym warunkiem rabunku by�a niemo�no�� uzyskania po��danych
d�brw jaki� inny spos�b. Przemoc, jako forma kontaktu, stwarza�a koniecz-
ne warunki do wymiany. Rabunek natomiast wymaga� bezpo�redniego
zastosowania si�y w formie gwa�tu. Chodzi tu o to, �e rabunek by� najcz�ciej
rezultatem niemo�no�ci przenikni�cia w obr�b struktury. Najcz�ciej, ale
nie zawsze. Rozwa�am tu oczywi�cie zjawiska masowe, akty sporadycznego
zaw�aszczania nie nale�a�y do struktury ekspansji.