W praktyce •dnia codziennego albo dawało się wyraz wrogości wobec okupanta i walczyło z nim, albo zawahawszy się czy przyjąwszy janusowe oblicze spotykało się z nieufnością lub pogardą współrodaków. Okupacja nie stwa-xzała innych szans.
Einwohnererfassung na Śląsku, DYL w zaanektowanej części Polski •oraz „związek wydajnych Polaków" w kraju Warty były wstępem do nowych kategorii antagonizmów międzyludzkich w Polsce 48.
47 Kompleks powstały w GG w stosunku do mieszkańców Górnego Śląska miała rozładować broszura Śląsk wierny Ojczyźnie. Była ona tym potrzebniejsza, .że na teren GG delegowani byli nieraz specjaliści Górnego Śląska, często rekrutujący się spośród tzw, „chacharów'' politycznych, a wyrabiający złą opinię całej społeczności polskiej w tej prowincji.
48 Wpisani na DYL do grup III i IV oraz zaliczeni do tzw. „wydajnych Polaków", na mocy ustawy z 6 V 1945 o wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego wrogich elementów, bywali uznani za obywateli państwa polskiego, polskiej narodowości, z chwilą złożenia przez nich deklaracji na wierność narodowi i demokratycznemu państwu polskiemu. To rozwiązanie nie objęło wpisanych do grupy II,
a na Górnym Śląsku było wśród nich sporo Polaków. Byli wśród nich także .zdrajcy, część z nich uciekła razem z Niemcami na zachód lub tam, gdzie ich nie :znano, część izolowano w obozach, inni ukrywali się pod fałszywymi dokumentalni. Czujący się Polakami wpisani do grupy II DVL musieli zabiegać drogą sądową o rehabilitację. Rehabilitowano tych, którzy potrafili wykazać, że wpisanie ich na DVL nastąpiło bez ich zabiegów. Dekret z 22 II 1946 zmienił przepisy o tyle, że sąd biorąc pod uwagę zachowanie się wnioskodawców podczas okupacji, tudzież korzyści jakie odnosili z przyjęcia DVL, bądź uznawał ich za zrehabilitowanych i posiadających pełnię praw obywatelskich, bądź orzekał rehabilitację -w ograniczonym zakresie, lub oddalał wniosek. Oddalenie oznaczało utratę praw obywatelskich, przepadek całego mienia. Do uznania sądu pozostawała wtedy •ewentualność umieszczenia w obozie lub poddania pracy przymusowej. W ten spo-
W granicach „starej" Rzeszy Polacy objęci zostali rozporządzeniem o DYL na początku 1943 r., modyfikacja wystąpiła w ograniczeniu grup wpisu do trzech 49. Wytyczne RMdl zalecały w każdym wypadku wzięcie pod uwagę pochodzenia, zasług na froncie, rozpatrzenie czy pożądane jest przyjęcie ze względów rasowych. Od przyjęcia wyłączono tych wszystkich, którzy po I wojnie światowej optowali za Polską, nawet gdyby byli posiadaczami niemieckiej przynależności państwowej. Podobnie potraktowani mieli być gdańszczanie 50.
Stanowisko prawne osób wpisanych do III grupy DYL określił okólnik RKFDY z 9 II 1942. Otrzymywały one niemieckie przydziały żywnościowe, mogły korzystać z wielu przywilejów przysługujących Niemcom, np. z pierwszeństwa używania środków komunikacji czy z obsługi w sklepach. Były one zobowiązane do służby wojskowej i do roku obowiązkowej pracy, natomiast osoby z grupy IV były od tego wolne. Wpisani do grupy III podlegali pewnym restrykcjom, jak przymusowe przesiedlenie w przyszłości do Rzeszy, ograniczenie w przynależności do NSDAP i w zatrudnianiu jako urzędników, w wykonywaniu pewnych zawodów. Nie wolno im było zawierać związków małżeńskich ani z osobami należącymi do grupy IV, ani z pozostałymi Polakami. W samym Wehrmachcie pozbawieni byli uprawnień przysługujących obywatelom niemieckim, nie mogli być przełożonymi. Do wojska powołano roczniki 1903 - 1922; konsekwencją tego były poważne straty osobowe, wyższe niekiedy od strat wywołanych terrorem okupanta51. Osób z grupy III dotyczyły również różnego rodzaju ograniczenia majątkowe. Grupa ta mogła tylko zawiadywać skonfiskowanym majątkiem. Na Pomorzu gdzie do 1943 r. wpisanym do grupy III DYL nie odnotowywano w legitymacjach posiadania przynależności państwowej do odwołania, posuwano się nawet dalej, wysiedlając przynależnych do niej. Zniesienie zarządu komisarycznego nad majątkiem wpisanych do grupy III nastąpić mogło
sób różnicowano wymierzane represje w zależności od okoliczności sprawy. Dekret z 28 VI 1946 o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości w czasie wojny 1939 -1945 r. ograniczył odpowiedzialność karną do osób, które same zgłosiły przynależność do narodowości niemieckiej. Inni nie potrzebowali składać deklaracji wierności.
49 Także w dyskusji sprowokowanej wprowadzeniem przez E. Kocha Volksliste w Komisariacie Rzeszy — Ukraina (15 IX 1942) przedstawiciele SD kategorycznie wypowiedzieli się przeciw dotychczasowej grupie IV, ponieważ „Zugehorige zu ihr sowieso sonderbehandelt wiirden". (BA Koblenz R 6/300, notatka o naradzie w dniu 23 XI 1942).
50 BA Koblenz R 6/131, pismo RMdl do najwyższych władz z 2 II 1943.
51 Za przykład może posłużyć wieś Paprocany pow. pszczyński, z której w obozach koncentracyjnych znalazło się 8 osób, zginęły 2. Do wojska zaciągnięto około 100 osób, z których poległo lub zaginęło bez wieści 20 („Opis mojej wsi").
w momencie, kiedy sam właściciel lub jego ojciec czy synowie zaciągnięci
zostali do wojska.
Wpisani do grupy IV otrzymywali pełne kartki żywnościowe, jak osoby należące do grupy III, nie płacili 15% podatku, jak pozostali Polacy, nie służyli w wojsku, nie mogli również otrzymać stałej posady, nie wolno im było zajmować kierowniczych stanowisk. Sytuacja tej gru-. py była dość wygodna. Groziły jej wprawdzie szykany, ale ograniczone, a nie musieli iść na front. Pogarszająca się sytuacja frontowa powodowała, że w ostatnich latach wojny niektóre ograniczenia nie były przestrzegane.
Pozycję identyczną z przynależnymi do grupy IV DVL otrzymywali Polacy, którzy — bez względu na ich wolę — zostali uznani za „zdatnych do zniemczenia" ze względów rasowych, mimo że nie byli pochodzenia niemieckiego. Od 1943 r. urzędowa kwalifikacja wystarczała, by nie podlegali przepisom prawa karnego dla Polaków.