Z takim zdarzeniem mamy do czynienia w wypadku prosodionu Eumelosa, |
najstarszego zabytku greckiej poezji kultowej (po�owa VIII w. p.n.e.), napisa-
nego dla Messe�czyk�w udaj�cych si� z procesj� na Delos. Wyspa ta by�a |
obok Delf g��wnym miejscem prezentacji tej formy meliki, gdy� prosodion '
komponowano przede wszystkim na cze�� Apollona i Artemidy.
Prosodion ze swej natury tworzy�o wst�p-
n� cz�� uroczysto�ci. Po dotarciu procesji do
celu jego funkcj� przejmowa� hyporchemat
i hymn; istnia� te� zapewne jaki� odpowiednik
prosodionu wykonywany w drodze powrotnej.
Za odmiany prosodionu (w szerszym zna-
czeniu) mo�na uzna� wyodr�bniane przez sta-
ro�ytnych jako osobne gatunki parthenia,
oschophorika i daphnephorika.
Pean
Ry�. 4. Aulos
Pean w swej najwcze�niejszej formie wi�za� si� �ci�le z kultem Apollona
w roli zsy�aj�cego lub odwracaj�cego nieszcz�cia. Tradycja przypisywa�a
wprowadzenie peanu samemu Apollonowi, co dowodzi prze�wiadczenia sta-
ro�ytnych o archaiczno�ci gatunku. We wspominanym ju� trzecim hymnie
homeryckim do Apollona (w. 516 nn.) czytamy, �e po zabiciu Pytona b�g ten
z lir� w r�ce prowadzi� swych wybra�c�w-Krete�czyk�w do sanktuarium
w Delfach, oni za� � jego przyszli kap�ani � intonowali pean oparty na
wzorach krete�skich. Jest to zarazem wskaz�wka na temat pochodzenia
gatunku, tym prawdopodobniejsza, �e sprowadzani do Grecji kontynentalnej
autorzy pean�w: Thaletas (VII w. � Sparta) i Epimenides (pocz�tek VI w.
� Ateny) byli Krete�czykami.
W u�yciu nazwy �pean" wa�n� rzecz� jest rozgraniczenie sensu literackiego
od rytualnego. Wznoszenie peanu do Apollona mog�o polega� po prostu na
rytmicznym intonowaniu inwokacji ie pajdn w jednym z jej dyktowanych
metryk� wariant�w. Taki charakter mia� by� mo�e pean bitewny, �piewany
przed walk� lub po jej zako�czeniu. Trudno powiedzie� co� bli�szego o pea-
nie sympotycznym, wykonywanym przez wszystkich go�ci przed uczt� po tak,
zwanej libacji (ulaniu paru kropel wina na cze�� bog�w); archaiczno�� tej|
formy potwierdzaj� kr�tkimi wzmiankami mi�dzy innymi Archiloch, Alkman
i historyk Ksenofont (V/IV w. p.n.e.). Archiloch wspomina o odmianie
lesbijskiej peanu, wykonywanej z towarzyszeniem aulosu (fr. 121). Ksenofont
w Uczcie (Symp�sion 2, l) m�wi o wzniesieniu peanu na cze�� Pesejdona, co
sugerowa�oby istnienie struktury bardziej z�o�onej ni� pierwotna, rytualna
(wymaga tego cho�by wprowadzenie nowego adresata). Nasze uwagi na
temat peanu literackiego musz� si� z konieczno�ci ogranicza� do jedynej
odmiany ilustrowanej szerzej zachowanymi przyk�adami: peanu przeznaczo-
nego do od�piewania podczas ceremonii religijnych. Do tej znanej nam
bezpo�rednio grupy nale�� g��wnie peany Pindara i wielu poet�w doby
p�niejszej � aleksandryjskiej.
Struktura i tre�� zachowanych pean�w wykazuj� znaczne r�nice. Niekie-
dy cechuje je zwi�z�o��, cz�ste (co kilka wers�w) u�ycie refrenu ie pajdn itp.
oraz ograniczenie zakresu temat�w do Apollona i jego kultu; innym razem
zauwa�amy swobod� i nieregularno�� we wszystkich tych sferach. Niemniej
mo�emy chyba stwierdzi�, i� zewn�trzn�, najbardziej charakterystyczn� ety-
kiet� gatunku pozostaje refrenicznie powtarzany okrzyk peaniczny � �wiade-
ctwo dawnego zwi�zku z rytua�em (w maj�cym znaczenie magiczne okrzyku
��czyli si� kiedy� prawdopodobnie s�uchacze pean�w z ich wykonawcami).
Do akompaniamentu s�u�y�a g��wnie lira � instru-
ment Apollona, czasem aulos, odpowiedniejszy dla wiel-
kiego ch�ru i st�d u�ywany przy peanie bitewnym, a nie-
kiedy na ucztach, wreszcie lira i aulos ��cznie. Nastr�j
i styl pean�w by� powa�ny, pe�en godno�ci; harmonizo-
wa�a z nim stosowana skala dorycka, nadaj�ca si� poza
tym szczeg�lnie dla ch�r�w m�skich.
Pierwotnym i tytu�owym adresatem pean�w by�
Apollon, z kt�rym z kolei ��czono Artemid� jako b�stwo
zapewniaj�ce ochron� przed nieszcz�ciem. Z czasem
kr�g adresat�w (i pr�b) rozszerzy� si� na inne b�stwa
(Zeus, Posejdon, Dionizos, Asklepios, Hygieja), a nawet
lenistycznych � na wybitnych ludzi.
Dytyramb
Nazwa gatunkowa dithyrambos (pierwotnie by� mo�e imi� lub epitet
kultowy boga Dionizosa) nie jest pochodzenia helle�skiego. Po raz pierwszy
w literaturze pojawia si� u Archilocha (fr. 120), kt�ry chlubi si�, �e umie
� jako przodownik ch�ru � intonowa� �dytyramb, pi�kn� pie�� w�adcy
Ry�. 5. Lira
w czasach hel-
42
Liryka staro�ytnej Grecji
Wa�niejsze gatunki poezji melicznej
43
Dionizosa", gdy wino porazi go niczym piorun. Dionizyjski charakter gatun-
ku wydaje si� po�wiadcza� fragment dytyrambu Archilocha (251), zacytowany
z wprowadzeniem i dopowiedzeniem na �inskrypcji Mnesiepesa" z Paros
(wyra�na symbolika seksualna). Przekszta�cenie dytyrambu �amoibaicznego",
wykonywanego na przemian przez przodownika i ch�r, w ca�kowicie ch�ral-
n� pie�� o charakterze literackim wi��e si� z imieniem Ariona, dzia�aj�cego
oko�o 600 r. p.n.e. w Koryncie, kt�ry, jak donosz� �r�d�a, po raz pierwszy
�nazwa�" dytyramby, czyli nada� im tytu�y; okre�lenie to pozwala wnios-
kowa�, i� innowacja polega�a na �ukierunkowaniu" narracji, wprowadzeniu
�ci�le okre�lonego tematu.
Przeniesienie dytyrambu z Koryntu do
Aten dokona�o si� za spraw� Lasosa (druga
po�owa VI w. p.n.e.), kt�ry postara� si�
o umieszczenie go w programie konkurs�w
organizowanych podczas �wi�t Dionizosa. In-
stytucja agon�w doprowadzi�a do wytworze-
nia si� z�o�onej formy literackiej, niezwykle
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaĂ Ci coraz lepsze usÄšÂugi. By mÄĹc to robiĂ prosimy, abyĚ wyraziĚ zgodĂ na dopasowanie treÄšÂci marketingowych do Twoich zachowaĚ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czĂÂÄšÂciowo finansowaĂ rozwÄĹj ÄšÂwiadczonych usÄšÂug.
PamiĂÂtaj, Ěźe dbamy o TwojĂ prywatnoÄšÂĂÂ. Nie zwiĂÂkszamy zakresu naszych uprawnieĚ bez Twojej zgody. Zadbamy rÄĹwnieĚź o bezpieczeÄšÂstwo Twoich danych. WyraĚźonĂ zgodĂ moĚźesz cofnĂ Ă w kaĚźdej chwili.