Zasadniczo jednak rozw�j dziecka - w jego uj�ciu - nie przebiega w spos�b uniwersalny w kierunku jakiego� idealnego punktu ko�cowego, ukierunkowanie to zale�y bowiem od cel�w, okre�lonych w danej kulturze. Mimo to nale�y podkre�li�, �e Wygotski w swych badaniach nad genez� poznania - podobnie jak Piaget -wskazywa� na kierunek rozwoju prowadz�cy do formu�owania poj�� naukowych, kt�re traktowa� jako najlepiej zorganizowane struktury umys�owe. Kr�tko m�wi�c, wiele pogl�d�w badaczy reprezentuj�cych podej�cie kontekstualno-dialektyczne jest niejasnych i nie daje si� uj�� w ramy tradycyjnych dylemat�w i rozstrzygni�� psychologii rozwojowej.
WPROWADZENIE D0 PSYCHOLOGII ROZWOJU
Neofunkcjonalizm w koncepcji rozwoju Baltesa. W swoich rozwa�aniach na temat zmian rozwojowych Paul Baltes (1987; Baltes, Lindenberger i Staudinger, 1997) proponuje model, w kt�rym rozw�j pojmuje jako proces selektywnej optymalizacji z kompensacj� (selection - optimization - compensation, SOC). Zastanawiaj�c si� nad natur� pomy�lnego rozwoju (successful development) cz�owieka w ci�gu jego �ycia, przyjmuje, �e istot� tego procesu jest maksymalizacja zysk�w (po��danych cel�w lub wynik�w) oraz minimalizacja strat (unikanie niepo��danych cel�w lub wynik�w). Komponentami procesu rozwojowego s�: selekcja, optymalizacja oraz kompensacja. Selekcj� wi��e Baltes z ukierunkowaniem zachowania na okre�lone cele lub wyniki. Optymalizacj� odnosi do �rodk�w b�d� sposob�w realizacji cel�w. Kompensacja natomiast to, jego zdaniem, funkcjonalna odpowied� na straty/ubytki w dost�pnych jednostce �rodkach lub sposobach realizacji cel�w.
Opisane w modelu SOC trzy sk�adniki (selekcja, optymalizacja, kompensacja) Baltes traktuje jako bazowe procesy zmiany, zwi�zanej z wiekiem cz�owieka, w jego zdolno�ci do selektywnej adaptacji (rozwoju). Komponenty te, kszta�tuj�c interaktywny system dzia�ania lub ukierunkowanego funkcjonowania, s� zawsze ze sob� powi�zane.
Zmiany rozwojowe w uj�ciu Baltesa s� wielowymiarowe oraz indywidualnie zr�nicowane, zar�wno w momencie pojawiania si�, jak i w okresie ca�ej ontogenezy. Zak�ada on ponadto, �e:
(1) zmiany rozwojowe s� zar�wno jako�ciowe, jak i ilo�ciowe;
(2) nie wszystkie zmiany s� funkcj� czasu chronologicznego; (3) nie wszystkie zmiany wykazuj� spadek
wraz z wiekiem jednostki.
To ostatnie za�o�enie wydaje si� najistotniejsze w koncepcji rozwoju Baltesa. Rozw�j nie jest monolitycznym procesem progresji i wzrostu, lecz zmiennym, wielowymiarowym oraz interakcyjnym systemem zysk�w i strat
277
w zdolno�ciach adaptacyjnych cz�owieka. Od pocz�tku �ycia do jego ko�ca ka�demu wzrostowi towarzyszy spadek w tej samej lub innej dziedzinie funkcjonowani-- i odwrotnie. Wydaje si�, �e podobne stanowisko przyjmuje Kazimierz Obuchowski (1985). Ostatnio badacz ten w swych rozwa�aniach na temat zmiany rozwojowej podejmuje wiele zaniedbanych w klasycznej koncepcji rozwoju zagadnie�, to jest niew�a�ciwie ukszta�towanych dr�g rozwoju, negatywnego transferu czy d�ugotrwa�ych koszt�w wzrostu, na przyk�ad entropii (Obuchowski, 1997).
Nale�y te� doda�, �e wed�ug Baltesa, rozw�j zawsze dokonuje si� w okre�lonym kontek�cie. Kontekst ten, jego zdaniem, tworz� trzy rodzaje wp�yw�w:
(1) normatywne - zwi�zane z wiekiem - do kt�rych zalicza wp�ywy zdarze� biologicznych i �rodowiskowych, dominuj�ce w danym okresie �ycia;
(2) normatywne - zwi�zane z histori� - do kt�rych zalicza wp�ywy biologiczne i �rodowiskowe, tworz�ce ontogenetyczne do�wiadczenie, specyficzne dla danej kohorty (pokolenia);
(3) pozanormatywne, do kt�rych zalicza losowe i rzadko do�wiadczane zdarzenia biologiczne oraz �rodowiskowe.
W uj�ciu tym wp�ywy biologiczne i �rodowiskowe nie dzia�aj� w oderwaniu od innych. Tworz� one ca�o�ciowy kontekst relacji organizmu z otoczeniem, w kt�rego ramach jednostka reaguje, dzia�a, organizuje sw�j rozw�j i przyczynia si� do rozwoju innych ludzi.
7.3.2 Sposoby wyja�niania zmian
rozwojowych
Jak ju� wspomnieli�my, ka�da teoria rozwoju musi odpowiedzie� na co najmniej dwa pytania - jaka jest natura przemian rozwojowych oraz jaki jest mechanizm powstawania tych
Z % H PSIItHOLOGIA ROZWOJU CZEOWIEKA
zmian. Przedstawiona wcze�niej klasyfikacja teorii rozwoju psychicznego zosta�a utworzona z perspektywy odpowiedzi na pytanie o natur� zmian rozwojowych, dokonuj�cych si� wzd�u� dw�ch podstawowych wymiar�w: ukierunkowania zmian rozwojowych oraz stadialno�ci rozwoju. W efekcie tego uporz�dkowania uda�o si� wyodr�bni� pi�� odr�bnych modeli przebiegu zmian rozwojowych: fazowy, cykliczny, sekwencyjny, liniowy i mieszany.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaĂ⥠Ci coraz lepsze usĂ âugi. By mĂÂłc to robiĂ⥠prosimy, abyĂ âş wyraziĂ â zgodĂ⢠na dopasowanie treĂ âşci marketingowych do Twoich zachowaĂ â w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czĂâ˘Ă âşciowo finansowaĂ⥠rozwĂÂłj Ă âşwiadczonych usĂ âug.
PamiĂâ˘taj, Ă Âźe dbamy o TwojĂ⌠prywatnoĂ âşĂâĄ. Nie zwiĂâ˘kszamy zakresu naszych uprawnieĂ â bez Twojej zgody. Zadbamy rĂÂłwnieĂ Âź o bezpieczeĂ âstwo Twoich danych. WyraĂ ÂźonĂ⌠zgodĂ⢠moĂ Âźesz cofnĂâŚĂ⥠w kaĂ Âźdej chwili.