stanowi zarys statyki i zajmuje si�
warunkami r�wnowagi 2 si� dzia�aj�cych na d�wigni� oraz wy-
znaczeniem �rodk�w ci�ko�ci r�nych figur p�askich. W Tetra-
gonismos paraboles (O kwadraturze odcinka paraboli) porusza
zagadnienia nale��ce do wsp�czesnego rachunku ca�kowego.
W traktacie Perl sph&iras kai kylindru (O kuli i walcu) w 2 ks.
podaje sposoby wyznaczenia powierzchni i obj�to�ci kuli, walca,
sto�ka, sto�ka �ci�tego i in. Peri helikon (O �limacznicach) okre-
�la w�asno�ci tzw. spirali A. Peri konoeideon kai sphairoeideon
(O figurach obrotowych) dotyczy metody wyznaczania obj�to�ci
figur obrotowych. Dzie�o Pen ton ochumenon (O cia�ach p�y-
waj�cych), omawiaj�ce problemy hydrostatyki, zawiera s�ynne
twierdzenie: cia�o zanurzone w cieczy traci pozornie ci�ar r�w-
ny ci�arowi wypartej cieczy. Pismo Kyklu metresis (Pomiar
ko�a) zawiera obliczenie przybli�onej warto�ci liczby n:
3-y>re>3^
Dzie�o Psam�mtes (Liczba ziarnek piasku) zawiera orygi-
nalny system dla wyra�enia liczb bardzo du�ych, przynosz�c
przy okazji informacje o heliocentrycznym systemie -^Arystar-
cha z Samos. Problema boeikon (Problem "wo�owy") to jedyny
utw�r "poetycki" A. - rodzaj matematycznej zagadki w dy-
stychach (obliczenie r�nokolorowego byd�a Heliosa). Znalezio-
ne dopiero w 180<5, dedykowane Eratostene&owi pismo Pros
Eratosthenen ephodos (O metodzie) obja�nia "mechaniczne" spo-
soby, jakimi A. dochodzi� do twierdze� teoretycznych. Opisana
tu metoda polega na rozumowaniu, w kt�rym bry�y s� trakto-
wane jako sumy ich p�askich przekroj�w, jest wi�c bliska na-
szemu rachunkowi ca�kowemu. A. wywar� olbrzymi wp�yw na
potomnych: �wiadcz� o tym liczne komentarze i do dzi� u�y-
wane terminy: spirala A., aksjomat A., zasada A. Uwa�a si�
te� A. za "ojca" fizyki teoretycznej. D.�.
AKCHYTAS, daw. Archita, z Tarentu, l p�. IV w. 'p.n.e., filozof
t uczony gr. Pitagorejczyk (->-Pythagoras), 7-krotnie sprawuj�cy
Areios
86
w ojczystym mie�cie urz�d stratega. By� przyjacielem -^-Platona,
kt�rego mia� ocali� od �mierci z r�k Dionizjosa, tyrana Syrakuz.
Zajmowa� si� matematyk� i muzyk�, zw�aszcza arytmetyk�
i akustyk�, jako pierwszy mia� rozwi�zywa� matematycznie pro-
blemy mechaniki i wprowadzi� matematyk� do muzyki (pod-
wojenie sze�cianu, rozr�nienie proporcji harmonicznych, aryt-
metycznych, geometrycznych). Zachowane bardzo nieliczne frag-
menty oraz przypisywany A. falsyfikat Pen psychffs kosmo kai
physios (O duszy �wiata i naturze). J.�.
AREIOS, iac. Arius, poi. Ariusz, ok. 260 - ok. 336, poeta, m�w-
ca gr. Urodzony w Libii. W 30'0 presbyter w Aleksandrii, tw�rca
herezji arianizmu, pogl�du, i� Syn Bo�y jest tylko najdosko-
nalszym stworzeniem, a nie Bogiem. A. i arianizm zostali pot�-
pieni na soborze nicejskim w 325. Przeciwko temu pogl�dowi
powsta�a ogromna literatura w IV i V w., tak w j�zyku gr.
jak �ac. Ze spu�cizny literackiej A. zachowa�o si� dzie�ko pisane
cz�ciowo wierszem, cz�ciowo proz� pt. Thaleia (Biesiada), na-
�laduj�ce podobno utwory ->-Sotadesa. Thaleia, �piewana przez
zwolennik�w A., propagowa�a w formie popularnej jego pogl�-
dy teologiczne. A. by� r�wnie� porywaj�cym m�wc�, .ale mowy
jego si� nie zachowa�y. E.S.
AREIOS DIDYMOS ^.DOKSOGRAFOWIE
ARETALOGIE, opowie�ci (prozaiczne i poetyckie) s�awi�ce
cudowne interwencje bog�w nie w mitycznej przesz�o�ci, lecz
w rzeczywisto�ci historycznej, zwi�zane najcz�ciej z sanktu-
ariami; m�wi�y one o objawieniu si� b�stwa (epifania), o nagro-
dzeniu jego czcicieli lub ukaraniu bezbo�nik�w. A. rozwija�y
si� w okresie hellenistycznym, a tak�e p�niej w zwi�zku z ru-
chami religijnymi pierwszych wiek�w n.e., w ramach za� chrze-
�cija�stwa przekszta�ci�y si� w literatur� apokryficzn� i hagio-
graficzn�. Terminem a., rzadko u�ywanym w staro�ytno�ci,
okre�lamy zbiory taikich opowie�ci np. u ->-Fylarchosa, jak r�w-
nie� .niekt�re mowy --Aeliusa Aristidesa. K.W.
ARION z Metymny :na Lesbos, VII w. .p-n.e., gr. poeta liryczny.
Przyja�ni� si� z Periandrem, tyranem Koryntu, i wiele lat sp�-
dzi� na jego dworze. Stamt�d pojecha� do Wielkiej Grecji i na
Sycyli�, gdzie otrzyma� bogate dary za �piewane pie�ni. Legen-
da g�osi, �e gdy A. wraca� do Koryntu, �eglarze postanowili
wrzuci� go do marz� i zagarn�� jego skarby. Na pro�b� poety
pozwolili mu ostatni raz za�piewa� pie�� w uroczystym stroju,
przy wt�rze kitary. Kiedy A. sko�czy� �piewa�, wskoczy� do
morza. Od �mierci uratowa� go delfin, kt�ry na grzbiecie przy-
wi�z� A. 'do Koryntu. Z dzia�alno�ci� A. wi��e si� wa�ny etap
w rozwoju dytyrambu, z kt�rego - zdaniem -^Arystotelesa -
rozwin�a si� tragedia. A. mia� skomponowa�, nazwa� i wy-
stawi� dytyramb w Koryncie. Znaczy to prawdopodobnie, �e A.
przekszta�ci� dytyramb z pie�ni czysto kultowej w utw�r narra-
eyjny, zapewne tak�e wprowadzi� do dytyrambu ch�r satyr�w.
Pisa� te� pie�ni i hymny. Z tw�rczo�ci A. nic si� nie zachowa�o.
A.SZ.-S.
87
Aristarchos
ARISTAINETOS, tac. Aristaen�tus, poi. Aristajnetos, V w., pi-
sarz gr., epistolograf. Autor 50 list�w mi�osnych (2 ks.), b�d�-
cych literackimi pastiszami, w kt�rych widoczne s� wp�ywy ko-
medii nowej oraz poezji aleksandryjskiej. Przepisywa� w nich
niejednokrotnie ca�e zdania, m.in. z -^-Platona, -"-Lukiana, -"Fi-
lostratosa, ->-Alkifrona i romansopisarzy. Niew�tpliw� zas�u-
g� A. jest fakt, �e zachowa� nam wiele erotycznych motyw�w
z zaginionych poet�w gr., w�r�d nich streszczenia kilku elegii
z Ajti�w -"-Kallimacha. W.T.
ARISTARCHOS, tac. Aristarchus, po!. Arystarch, z Samos, III w.
p.n.e., astronom i matematyk gr. Ucze� ->-Stratona z Lampsakos
i -^-Euklidesa, prekursor heliocentrycznej teorii budowy �wia-
ta; twierdzi�, �e centrum wszech�wiata stanowi S�o�ce, wok�
kt�rego obiega Ziemia, �e pory dnia s� wynikiem obrotu Ziemi
dooko�a w�asnej osi oraz �e S�o�ce, Ziemia i planety znajduj�
si� w �rodku nieruchomej sfery gwiazd sta�ych. Z niezmien-
no�ci uk�adu gwiazd, kt�ry zdawa� si� zaprzecza� ruchowi
Ziemi, wyci�gn�� A. genialny wniosek, i� znajduj� si� one w tak
wielkiej odleg�o�ci, �e w por�wnaniu z ni� droga Ziemi wok�
S�o�ca jest zaledwie punktem. �mia�a teoria A., kt�ra wyprze-
dzi�a Kopernikowski obraz �wiata, nie znalaz�a uznania w �wie-
cie antycznym (pozostawa�a w sprzeczno�ci z obserwacjami
astronomicznymi), a ->-Kleanthes oskar�y� go nawet o bezbo�no��.
W zachowanym dziele Pen megethon kai apostematon heliu
kai selenes (O wielko�ci i odleg�o�ci S�o�ca i Ksi�yca) podaje
A. metod� pomiar�w odleg�o�ci i wielko�ci cia� niebieskich.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.