, dlatego lepiej, gdy pozostają pod opieką pedagoga specjalnego i uczęszczają do mało licznych klas (12 dzieci) vc szkole specjalnej.
Dla dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna wskazane jest odroczenie o rok obowiązku szkolnego. W tym okresie jednak dziecko powinna być włączone w intensywne zajęcia stymulująco~korekcyjne, których celem byłoby podniesienie poziomu dojrzałości szkolnej dziecka. Nie można liczyć na to, że rozwinie się ona spontanicznie, bez nakładu pracy ze strony dziecka i jego opiekunów. Przewiduje się również, że będą opanowywać program szkoxy podstawowej w dłuższym okresie niż ich prawidłowo rozwijający się rówieśnicy oraz nie będą w stanie ukończyć szkoły średniej o profilu ogólnokształcącym (liceum) i zawodowym (technikum).
Niekiedy dzieci o harmonijnym opóźnieniu rozwoju funkcji psychomotorycznych również opóźnione są w rozwoju somatycznym. W takich przypadkach mówimy o infantylizmie
psychofizycznym. Dziecko infantylne robi wrażenie młodszego, dlatego też zwykle spotyka się z tolerancją i wyrozumiałością otoczenia, które liczy na to, że dziecko "samo dojrzeje" 1.
W takich przypadkach odroczenie obowiązku szkolnego 'aez zapewnienia dziecku specjalnej pomocy terapeutyczno-wychowawczej mija się z celem. Dzieci z inteligencją niż
~ H. Nartowska Opóźnienia i dysharmonie... Op. cit.
~. 7 Psychologia Kliniczna
szą niż przeciętna mogą być mylnie rozpoznawane jako upośledzone umysłowo. Zdarza się to w przypadkach dzieci zaniedbanych ~~ychowawezo, znerwicowanych lub zahamowanych
psychoruchowo, które wówczas często kierowane są do szkół specjalnych. W ńormalnym przedszkolu i szkole dzieci ~te narażone będą na niepowodzenia, jeżeli nie zostaną potraktowane w sposób zindywidualizowany, a stawiane im wymagania nie będą na miarę ich możliwości (wymagania w ramach "minimum programowego"). Brak takiego podejścia stwarza poważne zagrożenie dla dalszego rozwoju tych dzieci. Jak wykazywała H. Spionek, 95
wskutek długotrwałych niepowodzeń w nauce i braku treningu umysłowego może dojść do wtórnego obniżenia poziomu umysłowego tych dzieci i zaburzeń emocjonalnych, a w efekcie, do deformacji rozwoju osobowości.
3. Postępowanie korekcy~no-wychowawcze
W przypadkach upośledzenia umysłowego oraz inteligencji niższej niż przeciętna konieczne jest oddziaływanie stymulujące rozwój i korygujące zaburzenia. Oddziaływanie to ma jednocześnie znaczenie prewencyjne - zapobiega powstawaniu wtórnych zaburzeń
emocjonalno-motywacyjnych. Powinno być prowadzone systematycznie, od
najwcześniejszych lat życia, i obejmować wszystkie aspekty rozwoju: zarówno fizycznego jak i psychoruchowego, Często konieczna jest opieka lekarska wielu specjalistów, np. okulisty, foniatry, ortopedy, w związku z licznymi wadami roz~~ojowymi, np. wady zmysłu, wady postawy, narządów ruchu. Ich skorygowanie ułatwia pracę pedagogiczną nad dzieckiem. Na przykład założenie aparatu w przypadku niedosłuchu ma duże znaczenie dla postępów w ćwiczeniach logopedycznych i rozwoju mowy; gimnasty ka lecznicza usprawnia działanie niektórych grup mięśniowych, zmniejsza przykurcze lub niedowłady narządów ruchu, co jest warunkiem usamodzielnienia się dziecka w zakresie samoobsługi.
Niestety, niewielu specjalistów zajmuje się pracą z dziećmi upośledzonymi. W tej sytuacji jedynym wyjściem jest prowadzenie ćwiczeń przez rodziców, pozostających w kontakcie z poradnią zdrowia psychicznego i kołem pam-ocy dzieciom specjalnej troski przy Towa rzystwie Przyjaciół Dzieci. E. Garlicka 1 wymienia szereg reguł postępowania z dzieckiem w środowisku rodzinnym:
t. Rodzice muszą obserwować zachowanie dziecka, aby poznać jego potrzeby, ponieważ często dziecko nie potrafi ich zasygnalizować.
2. Dziecko nie powinno dłużej pozostawać samo, lecz być stale aktywiz4wane, nawet w sposób bierny (np. gdy porusza się jego kończynami). Dziecko upośledzone nie dochodzi bowiem do nowych umiejętności drogą samodzielnego eksperymentowania i łatwego
przyswajania wzorów zaczerpniętych z otoczenia (np. karmione łyżeczką nie próbuje samo wziąć łyżki do ręki), lecz musi być do tego nakłaniane przez dorosłych. Dlatego jest ono bardzo uzależnione od rodziców i wkładu ich pracy w rehabilitację.
3. Nie należy zachęcać go do opanowywania umiejętności charakterystycznych dla wyższego etapu rozwoju, gdy nie opanowało jeszcze etapu niższego, np. nie można uczyć jedzea~ia łyżką, dopóki dziecko nie umie sprawnie chwytać przedmiotów, gdyż kolejność etapów rozwoju dziecka upośledzonego jest taka sama jak dziecka rozwijającego się prawidłowo, Należy intensyfikować próby uczenia nowych umiejętności, gdy obserwuje się
96
zainteresowanie i współpracę ze strony dziecka. W przypadku występowania trudności nie należy rezygnować, lecz pomóc je pokonać lub chwilowo ominąć, np. zastąpić guziki zamkiem błyskawicznym.
4. Nie wolno pozwolić dziecku upośledzonemu na przyswojenie niewłaściwych nawyków.
Należy od początku uczyć zachowania zgodnego z normami społecznego współżycia, np.
stosowanie zwrotów grzecznościowych: "proszę", "dziękuję", "przepraszam", dbałości o wygląd zewnętrzny itp. Nie można bowiem wymagać od dziecka upośledzonego, aby