Zamykają ją dwa oblicza tego, co Gardner nazywa „inteligencją personalną”: takie zdolności
interpersonalne, jakie wykazuje wielki terapeuta, jak np. Carl Rogers, czy światowego formatu
przywódca, jakim był Martin Luther King, oraz zdolności „wewnątrzpsychiczne”, które ujawnić
się mogą z jednej strony w błyskotliwych koncepcjach kogoś takiego jak Zygmunt Freud, a z
drugiej, bez takiego rozgłosu, w wewnętrznym zadowoleniu, które daje harmonijne zestrojenie
stylu życia z naszymi prawdziwymi uczuciami.
Najważniejszym słowem w tej koncepcji inteligencji jest wielość. Model Gardnera wysuwa się
daleko przed standardowy wzorzec ilorazu inteligencji jako jedynego i niezmiennego czynnika.
Uwzględnia on to, że testy, których tyranii poddawaliśmy się przez cały okres nauki szkolnej -
poczynając od tych, kierujących do techników lub do szkół ogólnokształcących, a kończąc na
testach SAT decydujących o tym, kto może pójść na studia, i na jakie - opierają się na
7 Głównymi współpracownikami Gardnera przy opracowywaniu Projektu Spektrum byli Mara Krechevsky i David Feldman.
8 Wywiad z Howardem Gardnerem na temat inteligencji wielorakiej zamieściłem pt. „Rethinking the Value of Intelligence Tests” w „The York Times Educational Supplement” z 3
listopada 1986 roku. Od ta pory przeprowadzałem z nim wywiady kilkakrotnie.
40
Daniel Goleman
Inteligencja Emocjonalna
ograniczonym pojęciu inteligencji, nie mającym związku z prawdziwym zakresem uzdolnień i
umiejętności, które liczą się w życiu o wiele bardziej niż iloraz inteligencji.
Gardner przyznaje, że siedem jest arbitralnie wybraną liczbą na określenie rodzajów inteligencji;
nie ma żadnej magicznej liczby określającej różnorodność ludzkich talentów. W pewnym
momencie Gardner i jego współpracownicy rozszerzyli swą listę do dwudziestu różnych odmian
inteligencji. Na przykład inteligencja interpersonalna podzielona została na cztery różne
zdolności: uzdolnienia przywódcze, zdolność pielęgnowania związków z innymi i zawierania
przyjaźni, zdolność rozwiązywania konfliktów i talent do przeprowadzania tego rodzaju analiz
społecznych, jakim odznacza się Judy.
To zróżnicowane spojrzenie na inteligencję ukazuje nam bogatszy i pełniejszy obraz zdolności
dziecka i potencjalnych możliwości odniesienia przez nie sukcesu w życiu niż standardowy iloraz
inteligencji. Kiedy dzieci objęte Programem Spektrum oceniono według skali inteligencji
Stanforda-Bineta, będącej niegdyś probierzem testów do badania inteligencji, oraz według
zestawu testów do mierzenia Gardnerowskiego spektrum inteligencji, okazało się, że nie ma
żadnego znaczącego związku między wynikami osiąganymi przez nie w tych dwóch testach.9
Pięcioro dzieci o najwyższym ilorazie inteligencji (od 125 do 133) wykazywało różny poziom w
zakresie dziesięciu uzdolnień, które mierzy test Spektrum. Na przykład, jedno z tej piątki
„najbystrzejszych” według standardowych testów do badania inteligencji dzieci było uzdolnione
w trzech dziedzinach, troje w dwóch, a jedno tylko w jednej spośród mierzonych testami
Spektrum. Przy tym „rozrzut” tych uzdolnień był znaczny: czworo dzieci miało uzdolnienia
muzyczne, dwoje plastyczne, dwoje językowe, jedno miało talent do rozumienia stosunków
społecznych i jedno do logiki. Żadne z tej piątki nie było uzdolnione ruchowo, dobre w liczeniu i
mechanice; prawdę mówiąc koordynacja ruchowa i liczenie były słabymi punktami dwojga z nich.
Gardner wyciągnął z tego wniosek, że skala „Stanforda-Bineta nie pozwala przewidzieć, kto
osiągnie dobre wyniki w dziedzinach mierzonych ogółem testów Spektrum lub ich spójnym
podzbiorem”. Z drugiej strony, wyniki testów Spektrum dają rodzicom i nauczycielom jasne
wskazówki co do tego, jakimi dziedzinami: mogą spontanicznie zainteresować się dzieci i w
jakiego typu szkołach będą sobie radziły wystarczająco dobrze, by rozwinąć swe pasje i osiągnąć z
czasem biegłość, a nawet mistrzostwo w wybranej dyscyplinie.
Poglądy Gardnera na wielorakość rodzajów inteligencji podlegają ciągłej ewolucji. Mniej więcej
dziesięć lat po pierwszym przedstawieniu drukiem swej teorii, dał on takie oto zwięzłe
streszczenie koncepcji inteligencji personalnej:
Inteligencja inter personalna jest zdolnością rozumienia innych osób: tego, co nimi kieruje, jak pracują,
jak pracować wspólnie z nimi. Odnoszący sukcesy handlowcy, politycy, nauczyciele, klinicyści i
przywódcy polityczni są według wszelkiego prawdopodobieństwa jednostkami o wysokim poziomie
inteligencji interpersonalnej. Inteligencja intra personalna [...] jest podobną właściwością, tyle że
skierowaną do wewnątrz. Jest to zdolność stworzenia dokładnego, odpowiadającego rzeczywistości
modelu samego siebie i korzystania z tego modelu dla skutecznego działania.10
9 Porównanie testów do mierzenia ilorazu inteligencji i zdolności uczonych i rozwijanych w ramach programu Spectrum przeprowadzili w jednym z rozdziałów swej książki Multiple Intelligences: The Theory in Practice, New York: Basic Books,1993, Howard Gardner i Mara Krechevsky.
10 Howard Gardner, Multiple Intelligences, s. 9.
41
Daniel Goleman
Inteligencja Emocjonalna
W sformułowanej gdzie indziej definicji Gardner stwierdza, że sednem inteligencji
interpersonalnej jest „zdolność rozróżniania i właściwego reagowania na nastroje, temperamenty,
motywacje i pragnienia innych osób”. Do inteligencji intrapersonalnej, która jest kluczem do
samopoznania, zalicza „dostęp do swych własnych uczuć i zdolność rozróżniania ich oraz
polegania na nich w kierowaniu swym zachowaniem.”11
Spock kontra Data, czyli kiedy poznanie nie wystarcza
Jest pewien wymiar inteligencji interpersonalnej, na który wprawdzie często wskazuje Gardner,
ale którym mało się zajmuje w swoich pracach, a mianowicie rola emocji. Być może jest tak
dlatego, że - jak sam mi zasugerował - na jego teorię silny wpływ wywarł stworzony przez
psychologię kognitywną model umysłu. A zatem jego koncepcja inteligencji podkreśla rolę
poznania - zrozumienia samego siebie i innych osób, kierujących nami i innymi, motywów,
naszych zwyczajów pracy i zwyczajów innych osób oraz wykorzystania tej intuicyjnej wiedzy w
kierowaniu naszym własnym życiem i stosunkach z innymi osobami. Jednak podobnie jak sfera
wyczucia ruchów, w której fizyczna świetność przejawia się niewerbalnie, sfera emocji znajduje
się poza zasięgiem języka i poznania.
Choć w Gardnerowskich opisach inteligencji personalnej jest dość miejsca na uwzględnienie gry