I. Struktura warunków socjalizacji
Pierwsza płaszczyzna wielokrotnie już bywała określana jako centralna perspektywa rozważań. Obejmuje ona rozwój jednostek, wytworzenie się cech
osobowości i wzorów doświadczeń oraz nastawienia, wiedzę i struktury emocjonalne. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do tego, że podmiot
staje się zdolny do działania. Nabycie tej zdolności dokonuje się w trakcie wymiany społecznej, gdyż rozwijający się człowiek znajduje się w
interakcji z innymi ludźmi i zarazem przyswaja sobie oraz przekształca otaczający go świat przedmiotowy (z początku podczas zabawy, później także
w pracy). Drugą płaszczyznę bezpośredniego środowiska socjalizacyjnego można zatem określić pojęciami "interakcje" i "czynności". W naszym
społeczeństwie te środowiska socjalizacyjne występują przede wszystkim I w takich instytucjach jak przedszkole, szkoła i zakład pracy ( trzecia ii
płaszczyzna). Niektóre instytucje zostały utworzone wyłącznie w celu socjalizacji (np. szkoła), inne spełniają odmienne zadania, a socjalizacji służą
głównie "przy okazji" (np. zakład pracy). Całość jest z kolei częścią systemu ogólnospołecznego ( czwarta płaszczyzna ), w którym ) dokonują się
zmiany struktur instytucyjnych t.
-
1 Owo "całe społeczeństwo" (Gesamtgesellschaft) - takie jak choćby w Republice Federalnej - nie istnieje, oczywiście, samo na świecie, lecz jest
związane z między-
Powyższy szkic wyjaśnia, że wszystkie płaszczyzny warunków socjalizacji, które mają wpływ na rozwój podmiotowy, są wobec siebie w zależności
hierarchicznej. Wyższa w hierarchii płaszczyzna określa każdorazowo warunki ramowe dla struktur i procesów płaszczyzny niższej. Że nie chodzi
tutaj o zależność deterministyczną, wskazują obustronne strzałki: struktury i procesy niższej płaszczyzny zawsze oddziałują zwrotnie na płaszczyznę
wyższą i mogą powodować w niej zmiany. W ten sposób procesy społecznej makropłaszczyzny ( ogólnospołeczne struktury, instytucje) są powiązane
z procesami m ikrop lasz czy z n y (interakcja, rozwój podmiotowy). Zadaniem studiów nad socjalizacją jest analiza tych powiązań w aspekcie ich
znaczenia dla rozwoju podmiotowego.
Podział na płaszczyzny porządkuje strukturę obszaru przedmiotowego i przez to jest pomocny dla badań i budowy teorii. Dzięki temu modelowi
płaszczyzn uwidacznia się zarazem zadanie, jakie musi sobie postawić teoria socjalizacji: z jednej strony musi znaleźć odpowiedź na psychologiczne
raczej pytanie, w jaki sposób podmioty przyswajają sobie najbliższe środowisko społeczne wykształcając przy tym struktury swojej osobowości, z
drugiej zaś strony musi zająć się socjologicznym raczej problemem związków zachodzących pomiędzy tymi warunkami środowiskowymi a szerszymi
strukturami ogólnospołecznymi. Zadaniem teorii socjalizacji jest zatem " wypełnienie" tego modelu strukturowego i opisanie związku między
płaszczyznami. Przy czym zadanie to musi stale koncentrować się wokół problemu rozwoju osobowości, gdyż teoria socjalizacji nie powinna
zajmować się generalną relacją pomiędzy ogółem społeczeństwa a jego instytucjami (jest to raczej zadanie socjologii ogólnej), lecz badać tę relację
tylko w takim stopniu, jaki okaże się niezbędny do uzyskania informacji wyjaśniających psychiczny rozwój jednostki. Dalej trzeba będzie pokazać, że
ten czteropłaszczyznowy model jest wypełniany rozmaitymi i częściowo w najwyższym stopniu kontrowersyjnymi projektami. W modelu tym nie
preferuje
narodowymi procesami politycznymi i ekonomicznymi. Szczególnie wyraźnie można to zaobserwować na przykładzie międzynarodowych ruchów
migracyjnych, które w Republice Federalnej doprowadziły do tego, że wiele dzieci przybyszów wzrasta równocześnie w mniejszościowej kulturze
etnicznej i większościowej kulturze niemieckiej. Tak więc słusznie postrzega się wspomniane tutaj "całe społeczeństwo" jako wtopione w "społe-
czeństwo światowe", w którym również przebiegają procesy socj~~cji (por. Nestvogel 1991 s 89 n) ....,I~..-j ""
, . .. .- - ~~"\\
się jednakże takich czy innych podejść teoretycznych, ale stawia si wobec nich wszystkich jeden wymóg wynikający z podstawow !
struktury procesu socjalizacji: rozwój osobowości wyjaśniać nale. '", przy jak najszerszym uwzględnieniu czynników społecznych. ::i~ I, ""
"I' 111'