Analizę rozmieszczenia inwestycji greenfield oraz cech miejsc ich lokalizacji uzupełniono w drugim etapie o wyniki wywiadów wśród dyrektorów firm, które podjęły w Polsce budowę nowych dużych fabryk. Stanowiło to podstawę do syntetycznej interpretacji czynników lokalizacji nowych zakładów.
W ramach wyjaśniania prawidłowości lokalizacji nowych fabryk przez firmy zagraniczne podjęto m. in. próbę weryfikacji następujących hipotez, sformułowanych na podstawie wcześniejszych badań zagranicznych i krajowych:
1) nowe inwestycje zagraniczne generalnie pogłębiają (utrwalają) istniejące zróżnicowanie międzyregionalne Polski poprzez wzmacnianie regionów najsilniejszych gospodarczo,
2) firmy zagraniczne przyczyniają się w Polsce do rozwoju nowych przestrzeni przemysłowych raczej w skali lokalnej (ośrodków przemysłowych) niż regionalnej (okręgów),
3) warunki infrastrukturalne oraz dostęp do specjalistycznych usług sprzyjają szczególnie lokalizacji w miastach i wsiach położonych w strefie podmiejskiej lub metropolitalnej głównych ośrodków regionalnych kraju,
4) istotny wpływ na wybór lokalizacji wywierają trasy przyszłych autostrad oraz istniejące główne drogi tranzytowe,
5) w zakresie czynników związanych z siłą roboczą większy wpływ mają przypisywane regionom postawy wobec pracy oraz aktywność związkowa i strajkowa w ostatnich latach niż koszty pracy (wysokość płac), , ,;;:i.
11
Cel i metody badań
6) utrwalony wśród menedżerów negatywny stereotyp starych okręgów prze słowych, a zwłaszcza warunków infrastrukturalnych, ekologicznych i s łecznych (roszczeniowe postawy pracowników, silne związki) ogranicza plyw inwestycji do tych obszarów,
7) polityka regionalna państwa realizowana za pomocą specjalnych stref eko micznych ma ograniczony wpływ na przyciąganie inwestycji zagraniczn do obszarów wysokiego bezrobocia,
8) znaczący wpływ na decyzje inwestorów mają działania władz gminny a zwłaszcza ich zdolność do szybkiego przygotowania kompetentnych inf macji o terenie.
Ostatnią część badań stanowiła ocena skutków różnych rodzajów zagranii nych inwestycji przemysłowych w różnych regionach i jednostkach osadniczyc Skutki te podzielić można na wewnętrzne - powstające w przedsiębiorstwach bęc cych przedmiotem inwestycji oraz zewnętrzne - oddziaływanie na inne podmio w tym lokalne (firmy, mieszkańców, samorząd). Przedmiotem zainteresowania b) w szczególności skutki w zakresie:
1) rynku pracy (wpływ na liczbę, rodzaj i trwałość miejsc pracy, kształcenie k dry),
2) rozwoju i struktury gospodarki lokalnej (wpływ na wielkość produkcj jakość wytwarzanych wyrobów, wprowadzanie nowych produktów i transfi technologii),
3) efektów mnożnikowych inwestycji związanych z powiązaniami produkcyjny mi i usługowymi (korzystanie z lokalnych lub regionalnych dostawców dót i usług),
4) warunków ekologicznych; obawa o transfer „brudnych" technologii stanów najczęściej wymieniany przez władze lokalne potencjalny negatywny skute! inwestycji zagranicznych (Błuszkowski, Garlicki 1995).
ŹRÓDŁA, METODY ZBIERANIA I OPRACOWANIA DANYCH
Definicja inwestycji bezpośrednich oraz źródła informacji
Przedmiotem rozważań są w pracy zagraniczne inwestycje bezpośrednie (foreign direct investment), to znaczy takie, które mają na celu uzyskanie przez zagranicznego inwestora trwałego dochodu poprzez efektywny wpływ na decyzje miejscowego przedsiębiorstwa (Stępniak, Umiński 1993). Za miarę tego wpływu uznaje się zazwyczaj znaczący udział własnościowy inwestora w przedsiębiorstwie. Państwowa Agencja Inwestycji Zagranicznych, wzorując się na definicji OECD i zaleceniach EUROSTAT, przyjmuje za taki posiadanie co najmniej 10% akcji lub udziałów firmy (European Community 1992; OECD 1994). Na inwestycje bezpo-
12
Cel i metody badań
średnie składają się wszelkie, spełniające powyższy warunek, transgraniczne transfery kapitału między firmą-inwestorem a przedsiębiorstwem zależnym, stowarzyszonym lub filią, to jest środki zaangażowane w nabywanie akcji/udziałów, średnio- i długoterminowe pożyczki własne oraz zyski reinwestowane (zatrzymane) w firmie miejscowej. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie stanowią więc dla kraju importującego „szczególną formę dopływu kapitału nie powodującą stosunku kre-dytowo-dłużnego między stronami" (Dziworska, Szczęśniak 1996).
Drugą, obok inwestycji bezpośrednich, zasadniczą formą napływu kapitału zagranicznego są inwestycje portfelowe, w przypadku których inwestorzy zainteresowani są osiągnięciem zysku z lokat kapitałowych bez istotnego angażowania się w kształtowanie przedsięwzięć gospodarczych i bez zamiaru uzyskania kontroli nad firmą. Przykładem inwestycji portfelowych może być posiadanie przez podmioty zagraniczne niewielkich pakietów akcji spółek notowanych na warszawskiej giełdzie. Środki zagraniczne przekazywane jako pożyczki lub granty, nie związane z objęciem przez podmiot zagraniczny akcji/udziałów polskich przedsiębiorstw, nie stanowią inwestycji ani bezpośrednich ani portfelowych. ,•.'; f;;c .;;;. .»