Zakładaja˛c, z˙e płace realne saęlastyczne, PKB* odpowia-
da pełnemu zatrudnieniu (w kaz˙dym zasŕazie poziomowi zatrudnienia moz˙-
liwemu do uzyskania przy danym poziomie płac realnych uwzgle˛dniaja˛c, z˙e
przedsie˛biorstwa kieruja˛ sie˛ sćisĺe zasada˛ maksymalizacji zysku). Z (7’) wynika
natomiast, z˙e przy danym PKB* wzrost stopy oszcze˛dzania krajowego spowodu-
je wzrost sumy (IK + E). Dla teorii ortodoksyjnej decyzja o oszcze˛dzaniu jest
pierwotna w stosunku do inwestycji. Przy PKB* okresĺonym przez czynniki
podaz˙owe (w zasadzie w pobliz˙u granicy mocy wytwoŕczych) wspo´łczynnik sk
7 Teze˛ te˛ moz˙na takz˙e znalezć´ w „The Economic Report of the President 2000” (s. 71) w zwia˛zku z nadwyz˙ka˛ importowa˛ w USA w ostatnich latach rze˛du 300–400 mld dolaro´w rocznie.
Rozdział I – W jaki sposób prywatne inwestycje określają prywatne oszczędności 43
okresĺa oszcze˛dnosći krajowe SK = sk(PKB*). Te oszcze˛dnosći z kolei deter-
minuja˛ sume˛ (IK + E). Jesĺi inwestycje krajowe IK okaz˙a˛ sie˛ zbyt małe
w stosunku do SK, to nadwyz˙ka oszcze˛dnosći krajowych SK – IK = E, E>0
zostanie wyeksportowana. Jesĺi inwestycje krajowe IK okaz˙a˛ sie˛ zbyt wysokie
w stosunku do SK, to niedoboŕ oszcze˛dnosći krajowych SK – IK = E, E<0
zostanie uzupełniony importem „oszcze˛dnosći zagranicznych”.
Jesĺi jakis´ kraj importuje „oszcze˛dnosći zagraniczne”, to moz˙e temu
w mysĺ tej teorii zaradzic´ w ten sposo´b, z˙e be˛dzie oszcze˛dzał wie˛cej
i konsumował mniej. Dobra zaoszcze˛dzone w ten sposo´b moz˙na zawsze
wyeksportowací w ten sposo´b poprawic´ bilans handlowy bez uszczerbku dla
poziomu produkcji. Nie inwestycje krajowe via sk okresĺaja˛ PKB, jak wywo-
dzimy w naszym opracowaniu, lecz PKB jest zawsze dany na poziomie
okresĺonym przez czynniki podaz˙owe i moz˙e byc´ podzielony mie˛dzy konsum-
pcje˛ i oszcze˛dnosći (a wie˛c takz˙e mie˛dzy konsumpcje˛ i inwestycje plus
nadwyz˙ka E) w dowolny sposo´b, zgodnie z preferencjami agento´w ekono-
micznych. Efektywny popyt nie odgrywa z˙adnej roli przy okresĺaniu wysoko-
sći PKB, wobec czego zmiana sk wpływa na podział PKB, ale nie na jego
wysokosć´. Jest to całkowity powro´t do s´wiata przedkeynesowskiego i przed-
kaleckiego.
Jedna˛ z centralnych kwestii dyskutowanych obecnie w Polsce jest zbadanie
przyczyn zwolnienia w naszym kraju wzrostu PKB w latach 1998–2001.
Chociaz˙ odpowiedz´ wynikaja˛ca z poro´wnania tempa wzrostu IPED i wspo´łczyn-
nika q jest nam juzżnana, warto jednak wnikna˛cńieco głe˛biej w szczego´ły tej
analizy.
Zgodnie z uprzednio wprowadzona˛ formułka˛ (3) PKB zalez˙y, z jednej strony,
od sumy inwestycji prywatnych IP, od wydatko´w rza˛dowych G oraz od eksportu
X, z drugiej zasód mianownika w postaci [sp(1–t) + t + m]. Suma (IP + G + X)
rosła w ostatnich trzech latach coraz wolniej: inwestycje prywatne, najwaz˙niej-
szy ich element, o 13,5%, 10,7% i 8,2%, zaséksport X odpowiednio o 15,8%,
–3,4% i 7,8%. Najistotniejsze zmiany zaszły jednakz˙e w elemencie G. Wydatki
rza˛dowe, ktoŕe w latach 1996 i 1997 wzrosły o 12,5% oraz 10,9%, wzrosły
w 1998 roku juz˙ tylko o 4,1%, zas´ w naste˛pnych dwoćh latach wre˛cz spadły
o 7,2% i o 3,1%. Jednoczesńie nasta˛pił spadek dochodo´w rza˛dowych uje˛tych
w naszych obliczeniach symbolem T, odpowiednio o 10% i 6,2%. Ła˛cznie
w latach 1999–2000 wydatki rza˛dowe spadły o 10%, zas´ dochody rza˛dowe
o niemal 15%.
Jesĺi nawet uznac´, z˙e netto spadek wydatko´w rza˛dowych o 5% był celowy, to
powstaje uzasadnione pytanie, dlaczego nie ograniczono sie˛ po prostu do tej
redukcji, lecz ponadto zastosowano jednoczesne zmniejszenie podatko´w i wyda-
tko´w odpowiednio o 10%? Przeciez˙ w kaz˙dym podre˛czniku makroekonomii
moz˙na znalezć´ teoremat Haavelmo, ktoŕy powiada, z˙e jednoczesne zmiany
44
Kazimierz Łaski
dochodo´w i wydatko´w budz˙etowych nie sa˛ dla gospodarki oboje˛tne, poniewaz˙
maja˛ mnoz˙nik jeden8.
W specjalnie dla tego celu opracowanym scenariuszu przedstawiamy
alternatywny wzrost gospodarczy Polski w latach 1998–2000 przy naste˛puja˛-
cych parametrach. Przejmujemy wzrost IP, X oraz parametro´w sp w takiej
wysokosći, w jakiej wysta˛piły w rzeczywistosći. Nakładamy sobie takz˙e
ograniczenia w postaci zmniejszenia deficytu budz˙etowego z 2,8% w 1997 roku
do co najmniej 2,3% w roku 2000 oraz zwie˛kszenia deficytu bilansu hand-
lowego z 4,3% w 1997 roku do co najwyz˙ej 6,6% w roku 2000. Cel ten
osia˛gamy, po pierwsze, przez utrzymanie na poziomie wyjsćiowym (z roku
1998) sŕedniej stopy podatkowej na poziomie t = 9,9%; po drugie, przez
stopniowe zmniejszanie wydatko´w rza˛dowych o 8%, 5% i 3% w kolejnych
latach 1998–2000; po trzecie, przez utrzymanie w latach 1999–2000 wspo´ł-
czynnika importochłonnosći na poziomie 32% zamiast 32,5% (1999 rok)
i 33,7% (2000 rok). Stabilizacje˛ wspo´łczynnika m uzasadniamy tym, z˙e bez
zmniejszenia obcia˛z˙enia podatkowego importochłonna konsumpcja luksusowa
nie wzrosłaby tak, jak to sie˛ stało w rzeczywistosći. Dokładne wyniki
przedstawione sa˛ w aneksie E. W tabeli 3 przytaczamy wybrane wyniki naszego
scenariusza. Uzyskujemy znacznie wyz˙sze tempo wzrostu PKB. Ponadto niemal
we wszystkich latach – zwłaszcza w 2000 roku – lepsze byłyby takz˙e wyniki
zaro´wno w zakresie wysokosći deficytu budz˙etowego, jak i deficytu handlu
zagranicznego.
Okazuje sie˛, z˙e utrzymanie istnieja˛cego obcia˛z˙enia podatkowego przy jedno-
czesnym ograniczeniu wydatko´w rza˛dowych (zamiast ro´wnoczesnego zmniej-
szania podatko´w i wydatko´w rza˛dowych) dałoby panśtwu dodatkowe sŕodki na
wytknie˛te sobie cele, przy czym autor niekoniecznie identyfikuje sie˛ z tymi
celami, zwłaszcza odnosńie do zmniejszenia deficytu budz˙etowego w warun-
kach istnieja˛cych obecnie w Polsce. Jesĺi sie˛ jednak da˛z˙y do jakiegosćelu,
nalez˙y go uzyskacńajmniejszym kosztem. Wydaje sie˛, z˙e tej zasady w Polsce
w latach 1998–2000 nie przestrzegano.
Zmniejszenie podatko´w niekoniecznie słuz˙y wzrostowi gospodarczemu. War-
to o tej sprawie mo´wic´, gdyz˙ w Polsce wydaje sie˛ panowacźgoda, z˙e dalsze
zmniejszenie obcia˛z˙enia podatkowego jest własćiwa˛ metoda˛ oz˙ywienia gospo-
darki. Zwroć´my przede wszystkim uwage˛ na wyraz˙enie q = sp(1–t) w mianow-
niku (3). Wspo´łczynnik q, prywatna stopa oszcze˛dzania w stosunku do PKB,
musi rosna˛c´ przy spadku stopy podatkowej t, gdyzżgodnie z arytmetyka˛ (1–t)
rosńie, kiedy t spada.
8 W kategoriach naszego modelu zmiana wydatko´w rza˛dowych G o ΔG oraz zmiana stopy
podatkowej t o Δt, gdzie Δt = [(1 – t)ΔG]/Y daje mnoz˙nik jeden.
Rozdział I – W jaki sposób prywatne inwestycje określają prywatne oszczędności 45
Tabela 3
Niektoŕe wyniki scenariusza makroekonomicznego dla Polski
w latach 1998–2000 (w %)
1998
1998
1999
1999
2000
2000
realnie
scenariusz
realnie
scenariusz