najeŸdŸcy zdo³ali siê wedrzeæ do miasta i zdobyæ pa³ac cesarski w Blachernach. Ta pora¿ka spowodowa³a wœród Greków panikê i masow¹ ucieczkê. Nazajutrz rano nikt nie stawia³ ju¿ oporu. Miasto sta³o siê teraz widowni¹ scen pe³nych grozy. Olbrzymie jeszcze skarby, gromadzone przez d³ugie wieki w Konstantynopolu, wpad³y w rêce zdobywców. Wspania³e biblioteki pad³y pastw¹ po¿ogi. Zdaniem niektórych historyków nawet Turcy w roku 1453 nie dopuœcili siê w zdobytym Konstantynopolu takich okrucieñstw jak rycerze czwartej krucjaty. Papie¿ Innocenty III surowo zgromi³ krzy¿owców na wiadomoœæ o ich postêpowaniu, ale by³o ju¿ za póŸno na reparacjê szkody, wyrz¹dzonej interesom koœcio³a ³aciñskiego na Wschodzie.
Dowódca krzy¿owców, hrabia Bonifacy z Montferrat (w Lombardii), zosta³ pominiêty przy elekcji nowego cesarza Wschodu; nie dopuœci³ do tego do¿a Dandolo, który ba³ siê cesarza zbyt potê¿nego, mog¹cego ograniczyæ ekspansjê wenecjan. Cesarzem “³aciñskim" Konstantynopola (imperator Romaniae) wybrano rycerza flandryjskiego, Baldwina, i ten wybór przes¹dzi³ s³aboœæ przysz³ego cesarstwa, które ¿adn¹ miar¹ nie mog³o byæ tworem ¿ywotnym. Najwiêcej przy rozbiorze Bizancjum ob³owili siê wenecjanie, którzy otrzymali czêœæ Konstantynopola tudzie¿ bardzo liczne wyspy i porty greckie; Wenecja sta³a siê wtedy wielk¹ potêg¹ na wschodzie Europy, któr¹ pozosta³a a¿ do XVIII wieku. Bonifacy z Montferrat otrzyma³ królestwo Tessaloniki. Oprócz tego na gruzach Bizancjum powsta³y liczne drobniejsze ksiêstwa w³oskie i francuskie.
Krzy¿owcy nie zdo³ali jednak zdobyæ ca³ego cesarstwa. Wiele prowincji wschodnich, a nawet zachodnich (jak Epir) pozosta³o we w³adaniu Greków i zamieni³o siê w pañstwa zupe³nie od nikogo niezale¿ne. Nie by³o mowy o tym, aby uzna³y one zwierzchnoœæ ³aciñskich cesarzy Konstantynopola. Ich w³adcy przyjêli tytu³y despotów (“despotes", tzn. pan udzielny), albo nawet basileusów, przeciwstawiali siê stanowczo wp³ywom zachodnim i ka¿dy z nich marzy³ o wkroczeniu do Konstantynopola i przywróceniu dawnego cesarstwa. Naj¿ywotniejsze z tych pañstw greckich wyros³o doko³a Nicei, opanowanej rych³o po upadku Konstantynopola przez dzielnego Teodora Laskarisa. W tym piêknym mieœcie, niedaleko od stolicy, w³ada³ basileus, który uwa¿a³ siê za nastêpcê dawnych w³adców Bizancjum i maj¹c u swego boku patriarchê i senat, niestrudzenie d¹¿y³ do odzyskania stolicy, obsadzonej przez cudzoziemców.
79
Minê³o jednak kilkadziesi¹t lat, zanim te starania uwieñczy³ rezultat. Dopiero w roku 1261 jeden z nastêpców Teodora Laskarisa, Micha³ VIII z rodu Paleologów, wkroczy³ do Konstantynopola. Ów triumf greczyzny poprzedzi³o wielkie zwyciêstwo Paleologa w bitwie na równinie pelagofiskiej obok Kastorii (w zachodniej Macedonii), gdzie armia grecka rozbi³a wojska koalicji, do której wchodzili król sycylijski Manfred, ksi¹¿ê Achai (na Peloponezie) Wilhelm z Yillehardouin i grecki “despota" Epiru.
Odbudowane cesarstwo bizantyñskie obejmowa³o tylko czêœæ dawnych prowincji azjatyckich, a w Europie Tracjê doko³a Konstantynopola, Macedoniê doko³a Tessaloniki i niektóre wyspy na Morzu Egejskim; despoci Epiru byli wasalami “basileusów", a na Peloponezie pierwszy Paleolog dzier¿y³ kilka fortec, które stanowi³y punkt wyjœcia dla dalszych podbojów w tych stronach. Inne cesarstwo greckie pod ber³em Komnenów mia³o stolicê w Trebizondzie (Trapezunt) i rozci¹ga³o siê na po³udniowych, azjatyckich wybrze¿ach Morza Czarnego; podlega³y mu tak¿e miasta greckie na Krymie. Owo cesarstwo Trebizondy upad³o dopiero w dobie podbojów tureckich
80
w drugiej po³owie XV wieku i przez pó³trzecia wieku stanowi³o ¿ywy oœrodek handlowy i kulturalny. Paleologom nie uda³o siê wiêc zjednoczyæ ca³ego œwiata greckiego. Nastêpcy Micha³a VIII tylko na Peloponezie rozszerzyli swój stan posiadania; poza tym nie zdo³ali utrzymaæ nawet spuœcizny, odziedziczonej po za³o¿ycielu dynastii. Bizancjum Paleologów by³o ju¿ tylko cieniem dawnego cesarstwa.