Z. Witkowski, Rada Ministrów..., op. cit., s. 372-373; E. Zieliñski,/Wmmis(rac;'fl rz¹dowa w Polsce, Dom Wydawniczy „Elipsa", Warszawa 2001, s. 55-57; a tak¿e E. Ochen-dowski, Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w œwietle nowej regulacji prawnej (w:) Ksiêga pami¹tkowa ku czci Profesora Leopolda Steckiego, pod red. M. B¹czyka, TNOiK, Toruñ 1997, s. 634.
8 Por. P. Sarnecki, Prezes Rady Ministrów..., op. cit., s. 184 i n. oraz M. Wyrzykowski, Osiem tez..., op. cit., s. 440.
295
Ryszard Mojak
elementami w³aœciwych modelowi kanclerskiego systemu rz¹dów. Ten charakterystyczny kierunek rozwi¹zañ ustrojowych w przepisach nowej Konstytucji RP zosta³ zauwa¿ony w doktrynie prawa konstytucyjnego niebawem po jej uchwaleniu i da³ asumpt autorowi tego opracowania do postawienia wówczas œmia³ej tezy o wykreowaniu w Konstytucji z 1997 r. polskiego systemu rz¹dów, posiadaj¹cego cechy rz¹du premierowskiego.389
Rozwi¹zania ustrojowe Konstytucji z 1997 r. w zakresie statusu ustrojowego premiera wpisuj¹ siê w ewolucjê tego urzêdu, postêpuj¹c¹ od wielu lat, pocz¹tkowo na gruncie praktyki ustrojowej, a nastêpnie przyjmowanych rozwi¹zañ normatywnych. Tendenq'a do wzmocnienia roli ustrojowej i zadañ Prezesa Rady Ministrów jest widoczna w toku transformacji ustrojowej, oczywiœcie realizowana z ró¿nym natê¿eniem, a wyraziœcie zosta³a zarysowana na ostatnim etapie prac konstytucyjnych (1995-1997).
Proces przekszta³ceñ pozycji premiera zainicjowany zosta³ ju¿ pod rz¹dami noweli konstytucyjnej z 7 kwietnia 1989 r. Nowela ta wprawdzie wzmacnia³a w³adzê wykonawcz¹, ale zgodnie z logik¹ polityczn¹ „okr¹g³ego sto³u" rozwi¹zania konstytucyjne sz³y w kierunku wzmocnienia pozycji prezydenta, poprzez wyposa¿enie go w znacz¹ce funkcje i kompetencje w³adzy wykonawczej i arbitra¿u politycznego wobec dwuizbowego parlamentu. W wyniku poszerzenia kompetencji prezydenta, na gruncie rozwi¹zañ normatywnych, os³abieniu uleg³a pozycja rz¹du (Rady Ministrów) jako ca³oœci, co nie mog³o pozostaæ bez ujemnych skutków dla stanowiska ustrojowego premiera. Jednak¿e dynamika przekszta³ceñ ustrojowych zdeterminowana faktami politycznymi powodowa³a, ¿e pierwszoplanow¹ rolê w polityce pañstwa odgrywa³ premier, zw³aszcza od czasu gdy Prezesem Rady Ministrów zosta³ Tadeusz Mazowiecki. Podstawowe znaczenie dla kszta³towania tej roli premiera mia³y tak¿e ówczesne przepisy konstytucyjne, okreœlaj¹ce Prezesa Rady Ministrów jako „przewodnicz¹cego" rz¹du (art. 39 ust. 1) oraz powierzaj¹ce mu „kierowanie pracami" Rady Ministrów i Prezydium Rz¹du (art. 40 ust. 1).
' Zob. R. Mojak, Status ustrojowy..., op. cit., s. 55. Teza ta spotka³a siê z akceptacj¹ w literaturze przez tak prominentnych przedstawicieli polskiej nauki prawa konstytucyjnego, jak profesorowie P. Sarnecki i M. Wyrzykowski. Zob. P. Sarnecki (w:) Konstytucja..., op. cit., t. II, komentarz do art. 148, s. 2 oraz M. Wyrzykowski, Osiem tez..., op. cit., s. 444.
296
Sk³ad, organizacja wawictrzna oraz zasady i tryb funkcjonowania Rady Ministrów
By³y to niew¹tpliwe atuty normatywne do wykorzystania, aby premier móg³ realizowaæ kierowniczo-koordynacyjne funkcje w ca³ym ówczesnym systemie administraq'i pañstwowej. Niemniej, to nie si³a regulacji konstytucyjnych, ale faktyczny uk³ad si³ sprawi³, ¿e w praktyce ustrojowej rolê Prezesa Rady Ministrów postrzegano jako jeden z podstawowych podmiotów politycznych, przez który przejawia siê dzia³alnoœæ rz¹du, pe³ni¹cego rolê centrum kierowania biegiem spraw publicznych. W³aœnie wówczas rz¹d by³ promotorem zmian ustrojowych i narzuca³ procesom politycznej transformacji pañstwa dynamikê, która burzy³a wszelkie ustalenia polityczne „okr¹g³ego sto³u".390 Proces umacniania pozycji Prezesa Rady Ministrów i poszerzania jego kompetencji mo¿na by³o obserwowaæ tak¿e poprzez zmiany ustawowe, na podstawie których uzyskiwa³ on nowe zadania o charakterze strategicznym dla ca³oœci politycznych procesów rz¹dzenia oraz uprawnienia w zakresie w³adzy organizacyjnej (kierowniczo-nadzorcze) w stosunku do organów pañstwowych funkcjonuj¹cych poza uk³adem organizacyjnym Rady Ministrów, jak równie¿ wewn¹trz rz¹du.391