408, kiedy Kartagiñczycy zniszczyli Selinus.
67 L e s b o s, wyspa po³o¿ona niedaleko pó³n.-zach. wybrze¿y Azji Mniejszej, z g³ównymi miastami Mytilen¹ i Metymii¹. Nale¿a³y one do Zwi¹zku Ateñskiego.
68 Niew¹tpliwie mia³ tu Ksenofont na myœli Alkibiadesa z Feguz, który zosta³ wygnany z Aten w tym samym czasie (r. 415) co i jego s³awniejszy imiennik.
69 Lampsakos, kolonia grecka na azjatyckim wybrze¿u Hellespontu.
70 Tj. zima r. 410/9.
71 Prawdopodobnie by³ to akt zemsty za wrzucenie jeñców ateñskich po katastrofie sycylijskiej (r. 413) do kamienio³omów syrakuzañskich.
72 Heloci — niewolnicy pañstwowi w Sparcie, których po³o¿enie w V w. musia³o byæ bardzo ciê¿kie. Œwiadcz¹ o tym liczne powstania, najgroŸniejsze w r. 464.
73 W ten doœæ niejasny sposób wspomina Ksenofont o jednym z najwa¿niejszych wydarzeñ wojny peloponeskiej. W roku bowiem 425 obsadzili Ateñczycy le¿¹ce na przyl¹dku Koryfasion miasto Pylos (przez Spartan zwane równie¿ Koryfasion) w po³ud.-zach. Mesenii w tym celu, by s³u¿y³o ono jako miejsce schronienia dla wszystkich wrogich Sparcie elementów. Podobn¹ ufortyfikowan¹ pozycjê posiadali
swobodnie poprzez Maleê. W tym równie¿ czasie Achajowie zdradzili kolonistów z Heraklei Trachiñskiej74, i to wtedy, gdy oni wszyscy prowadzili walki z wrog¹ im ludnoœci¹ góry Eta, tak i¿ zginê³o ich oko³o siedmiuset razem z Labotesem, przys³anym z Lacedemonu komendantem wojennym. Na tym skoñczy³ siê rok, w którym Medowie 75, którzy siê byli oderwali od Darejosa (drugiego), króla Persów, znów pod w³adzê jego powrócili.
3. W roku nastêpnym w mieœcie Fokaja sp³onê³a od uderzenia piorunu œwi¹tynia Ateny76. Po up³ywie zimy na samym pocz¹tku wiosny, kiedy eforem (w Sparcie) by³ Pantakles, archontem zaœ (w Atenach) Antigenes77, gdy skoñczy³ siê ju¿ dwudziesty drugi rok wojny, Ateñczycy z ca³¹ si³¹ zbrojn¹ pop³ynêli do Prokonnesos. St¹d zaœ wyruszywszy przeciw Kalchedonowi i Bizancjum, stanêli obozem pod Kalchedonem. Kalchedoñczycy, dowiedziawszy siê o zbli¿aniu siê Ateñczyków, wszystko, co u nich nada-wa³o siê do grabie¿y, zdeponowali u s¹siadów swych, Traków w Bitynii78. Alkibiades jednak, wzi¹wszy ze sob¹ jazdê i nieco ciê¿kiej piechoty i rozkazawszy okrêtom p³yn¹æ za sob¹ wzd³u¿ wybrze¿a, przyby³ tak¿e do Bitynii i za¿¹da³, gro¿¹c w razie odmowy wojn¹, wydania mienia Kalchedoñczyków. Ci zaœ je wydali. Powróciwszy z t¹ zdobycz¹ do obozu i otrzymawszy od nich ¿¹dane zapewnienia przyjaŸni, Alkibiades z ca³ym wojskiem zacz¹³ w miarê mo¿noœci odgradzaæ Kalchedon zasiekami z drzewa od morza a¿ do morza i rzeki. Naówczas Hippokrates, spartañski komendant wojenny, wyprowadzi³ swych ¿o³nierzy z miasta, by stoczyæ bitwê. Ateñczycy zaœ uszykowali, siê przeciw nim. Farnabazos, znajduj¹cy siê; na zewn¹trz murów, wspiera³ ich wojskiem pieszym i liczn¹ jazd¹.
Ateñczycy na przyl¹dku Malea (po³udniowy cypel Peloponezu) od r. 413. Wykorzystuj¹c to, ¿e si³y ateñskie zajête by³y w Hellesponcie, obiegli Spartanie-Pylos i na wieœæ o zbli¿aniu siê odsieczy ateñskiej pozwolili oblê¿onym wycofaæ siê; swobodnie w zamian za wydanie twierdzy. Por. Diodor XIII 64.
74 By wzmocniæ dawn¹ koloniê doryck¹ Trachis, zagro¿on¹ przez s¹siednie plemiê Etejczyków, wysiali Spartanie w r. 426 osiedleñców, do których mogli siê do³¹czyæ przedstawiciele wszystkich plemion greckich z wyj¹tkiem Achajów i Jonów, i nadali miastu now¹ nazwê urobion¹ od doryckiego herosa, Herakleja. Achajowie Ftioccy byli nadto pokrzywdzeni przez króla Agisa, który chcia³ ich zmusiæ do przyst¹pienia do Zwi¹zku Peloponeskiego, i dlatego przy pierwszej okazji zemœcili siê na mieszkañcach Heraklei.
75 Informacja o powstaniu Medów, nie notowana w ¿adnym innym Ÿródle, jest najprawdopodobniej interpolacj¹.
76 Niektórzy komentatorzy uwa¿aj¹ wzmiankê o po¿arze œwi¹tyni Ateny w Fokai za interpolacjê. Ale równie¿ u Tucydydesa znajduj¹ siê informacje identycznej treœci, których nie uwa¿a siê za interpolowane.
77 Rachuba ta uchodzi dziœ za interpolowan¹.
78 B i t y n i a, kraj w pó³n.-zach. czêœci Azji Mniejszej, przylegaj¹cy do Bosforu. Bitynowie nale¿eli do Irackiego od³amu plemienia indoeuropejskiego.