Machaæek i F. Tremel (1926) \y p chos³owacji wœród 57 ch³opców oraz P. B³onsky (1930) w syl6 ³ach moskiewskich wœród 193 ch³opców i dziewcz¹t7. Dawr i one próbê charakterystyki sylwetki osobowoœciowej jedynak-^ oraz opisywa³y ich zachowanie siê w szkole, domu i po^p
zabaw z rówieœnikami. Charakterystyki te w wiêkszoœci wynari5 ków opiera³y siê jednak na doraŸnych obserwacjach pedagogio nych i psychologicznych, a nie na badaniach empirycznych Mia³y zatem charakter bardziej intuicyjny ni¿ naukowy. Obra jedynaka wyprowadzony z tych badañ by³ dlañ niekorzystny Tak np. E. Bohannon — uczeñ S. Halla — stwierdzi³, ze jedynacy stwarzaj¹ wiêcej problemów wychowawczych i lekarskich ni¿ inne dzieci. S¹ te¿ na ogó³ s³abszego zdrowia i bardziej po. datni na choroby nerwicowe. Opiniê tê mocno utrwali³ S. Hali który uzna³, ¿e „byæ jedynakiem to oznacza cierpieæ wewnêtrznie" 8. Podobn¹ opiniê wyrazili S. Blanton i M. Blanton9 i zastanawiali siê nad przyczynami tego stanu. Wed³ug nich jedynak ma za ma³o kontaktów z rówieœnikami, bo ograniczaj¹ siê one do przebywania w szkole. Poza tym brakuje mu mo¿liwoœci wspó³zawodniczenia w zabawie z innymi dzieæmi, co sprawia, ¿e bêdzie on zachowywa³ siê d³u¿ej w sposób infantylny.
W badaniu J. Machacka i F. Tremla ch³opcy okazali siê mniej popularni w grupie rówieœników, ale lepiej przystosowani do pracy w szkole. P. B³onsky podzieli³ jedynaków na typy. Wyró¿nia on, pod wzglêdem stopnia, w jakim dziecko nauczy³o siê w domu przystosowywaæ do otoczenia, dwa typy:
1. Jedynaka zaczepnego, zarozumia³ego, nieznoœnego, bezwzglêdnego w stosunku do swych kolegów szkolnych i nauczycieli.
2. Jedynaka w gromadzie dzieciêcej nieœmia³ego, przeczulonego, boja¿liwego i zbyt ustêpliwego.
7 J. Machaæek. F. Tremel, Studien uber einzige Kinder, „Zeitschnft fur Kinderforschung" 1926, nr 2, s. 340—358; P. P. B³onsky, Das einzige Kind in seinem ersten Schuljahr, „Zeitschrift fur Padagogische Psychologie" 1930, nr 2, s. 84—97.
8 Cyt. za: L. Stott, General homesetting as a factor in the study W the oniy versus the non-oniy child, „Character and Personality" 1939-, —1940, nr l, s. 156—162, Cytat pochodzi z ksi¹¿ki. S. G. Hali, Aspect o* child life and education. Boston—New York—Chicago 1907, Grin and Company.
5 S. Blanton, M. Blanton, Child guidance, New York 1927, Century Company.
198
Ogó³em zestawia P. B³onsky piêæ cech charakterystycznych „tepujacych u jedynaków jednego i drugiego typu, mianowicie:
m'ysoki poziom inteligencji, 2) nieprzystosowanie spo³eczne,
• pytanie, 4) s³abe zdrowie, 5) nerwowoœæ.
Zarówno J. Machaæek, F. Tremel, jak i P. B³onsky stwierdzili, . igdynactwo samo przez siê nie jest zjawiskiem negatywnym, , postawy rodziców, jakie wokó³ niego siê kszta³tuj¹, czyni¹
•pdynaka czêsto istot¹ s³ab¹ i niedostosowan¹. Autorzy postuluj¹ badanie osobowoœci jedynaków z ró¿nych œrodowisk spo³ecznych.
gadania nad problemem, jedynaków œrodowiska wielkomiejskiego, na przyk³adzie Katowic, podj¹³ F. Sniehota10. Wybra³ on, spoœród 369 uczniów pierwszych czterech klas 59 jedynaków (w roku szkolnym 1929/30). Informacje zbiera³ za pomoc¹ kilku metod, które uzupe³nia³y siê nawzajem. By³y to: kwestionariusz, maj¹cy uchwyciæ zdanie rodziców o swych jedynakach, obserwacja w szkole, której dokonywali nauczyciele, badanie inteligencji skal¹ Bineta. W wyniku badania autor wyprowadzi³ szereg wniosków. Stwierdzi³ on miêdzy innymi, ¿e jedynacy s¹ na ogó³ mniej rozwiniêci fizycznie ni¿ inni uczniowie. Pod wzglêdem intelektualnym jedynacy stoj¹ przeciêtnie wy¿ej ni¿ inne dzieci. Tempo rozwoju umys³owego jest u nich szybsze. W stosunku do innych uczniów jedynacy nie wyró¿niaj¹ siê specjalnymi zdolnoœciami. Na ogó³ s¹ lepiej oczytani ni¿ inni uczniowie. Intere-^Jacy Jest fakt, i¿ jedynacy wykazali ma³¹ zdolnoœæ przystosowania siê do wiêkszej grupy spo³ecznej.
F. Sniehota porównuje swoje badanie z badaniami moskiewskimi prowadzonymi przez P. B³oñskiego i dochodzi do wniosku, ¿e jedynacy badani przez P. B³oñskiego maj¹ wiele wspól-^ch cech z jedynakami szkó³ w Katowicach, szczególnie w zakresie rozwoju intelektualnego.
J. Friedjungu by³ prawdopodobnie pierwszym klinicyst¹ ^ Europie, który dostarczy³ interesuj¹cych danych o jedynakach na podstawie badañ klinicznych. Stwierdzi³ on miêdzy innymi,
1B F. Sniehota, Charakter i typy jedynaków, „Kwartalnik Pedagogiczny" 193^ nr 3 i 4, s. 223—240 oraz 333—387. Patrz tak¿e na interesuj¹c¹ "arakterystykê rozpieszczonej dziewczynki-jedynaczki przedstawionej Wzez Helenê Bader w „Internationale Zeitschrift fur Indmdualpsycholo-gle> 1929, nr 2, s. 309—311.
•n, " J. Friedjung, Die Pathologie des eimigen Kindes, „Wien. Med. "och." 191^ y. g^ g. 376—381.
199
¿e na 100 badanych w jego praktyce lekarskiej jedynakñ 87 mia³o sk³onnoœci do reakcji nerwicowych, podczas gdy a2 dwie 31 na 100 dzieci maj¹cych rodzeñstwo wykaza³o oo-i ,