Są to zdania, które pełnią funkcję praksyjną. Wśród wypowiedzi dyrektywnych, biorąc pod uwagę kryterium znaczenia, wyróżniłam trzy typy dyrektyw: dyrektywa teleologiczna I określa działania D prowadzące do realizacji celu C; dyrektywa teleologiczna II wskazuje działania D prowadzące do realizacji matematycznego wyniku W; dyrektywa teleologiczna III określa środki S prowadzące do realizacji celu C17. Uwzględniając teorię działania opracowaną przez W. Kojsa, można by dyrektywy III traktować jako podtyp dyrektyw I, te bowiem określając działania, zawierają w sobie, czasami explicite, a częściej implicite wskazanie środków prowadzących do realizacji zamierzonego celu18.
Odmianą funkcji praksyjnej jest funkcja instruktażowa. Funkcja ta realizowana jest poprzez zdania, w których i przy pomocy których formułuje się np. przepisy wykonania prac plastyczno-technicznych; instrukcje przeprowadzenia doświadczenia, badania; instrukcje określające zasadę działania, wykonywania, korzystania z czegoś; wyjaśnia zasady, reguły przeprowadzenia gier, zabaw, wypełniania krzyżówek, testów; wyjaśnia zasady odczytania wyników testów, gier, psychozabaw19. Blisko znaczeniowo funkcji instruktażowej jest funkcja porządkowo-organizacyjna. Poprzez formułowanie zdań warunkowych, typu: Jeżeli ktoś już skończył wykonywać zabawkę, niech posprząta i czeka na kolegów ze swojej grupy; Kto zna pierwsze hasło, rączka do góry, nauczyciel uczy ucznia dyscypliny i organizacji pracy.
Jak widzimy z zaprezentowanych wyników badań w strukturę syntaktyczną warunkową
wpisanych jest wiele znaczeń, a co się z tym wiąże zdania te pełnią wiele różnych funkcji w kształceniu wczesnoszkolnym. Są więc ważnym składnikiem wiedzy nauczyciela i ucznia.
16 Czyt. M. Ziembiński, M. Zieliński: Dyrektywy i sposób ich wypowiadania. Warszawa 1992, Wyd. Zakład Semiotyki Logicznej Uniwersytetu Warszawskiego, ss. 96 – 99; T. Czeżowski: Główne zasady nauk filozoficznych. Wrocław 1959, Wyd. Ossolińskich, 155 – 158; J. Pelc, M. Przełęcki, K. Szaniawski: Prawa nauki. Trzy studia z zakresu logiki. Warszawa 1957, PWN, s. 9.
17 Dyrektywy formułowane są w postaci pełnej – człon zdania p i q oraz w postaci częściowej – wyliczenie q, cel domyślny (implicitny). Podane przykłady dyrektyw mają postać pełną: AP: Aby zdać egzamin, należy pokoloro-wać kółka przy prawidłowych odpowiedziach; AP: Wpisz znaki: „+”, „ –”,,aby otrzymać podane wyniki; N: Dzieci, trolejbus potrzebuje prądu elektrycznego, żeby mógł działać.
18 W. Kojs: Działanie jako kategoria dydaktyczna. Katowice 1994, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego.
19 Przykładowe zdania warunkowe o funkcji instruktażowej:
AP: Pomaluj bociana. Jeśli chcesz, aby był to model bociana białego – pomaluj końce skrzydeł czarną farbą; jeśli chcesz wykonać bociana czarnego – pomaluj całą sylwetkę na czarno, a końce skrzydeł i miejsce pod dziobem pozostaw białe; N: Skoro wszyscy znaleźli już swoje skarby, proszę wyłożyć je na stolik i szybciutko spisać na kartce ich nazwy. Następnie wrzucacie przedmiot do akwarium, obserwujecie i zapisujecie czy on pływa, czy tonie. Wystarczy wpisać literkę „P” obok nazwy przedmiotu, który pływa, lub literkę „T”, jeśli przedmiot tonie; AP: Sprawdź, czy dobrze zrozumiałeś tekst, zaznaczając literką P – jeśli zdanie jest zgodne z treścią, a F – jeśli jest niezgodne z treścią tekstu; AP: Jeżeli uzyskałeś 5 „+”, to możesz być z siebie dumny. Gratulacje!
EDUKACJA JUTRA
XI TATRZAŃSKIE SEMINARIUM NAUKOWE 2005 (S. 287—290)
MONIKA MACIEJEWSKA
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE
W KRĘGU KOMPETENCJI MORALNYCH
NAUCZYCIELA – DYLEMATY ODPOWIEDZIALNOŚCI
Pytania dotykające moralności nie należą nigdy do pytań prostych. Dotyczy to zarówno kwestii samego ich stawiania, jak i udzielania na nie odpowiedzi. Zmuszają do głębszej refleksji, dokonania podsumowań, klasyfikacji, nierzadko spotkania się z kwestiami trud-nymi i niejednoznacznymi. Obecna rzeczywistość, pełna napięć i sprzeczności coraz czę-