Podstaw� hierarchizacji cel�w jest w niej spos�b, w jaki dany cel mo�e by� (czy jest) zamierzony, czyli natura w�a�ciwego mu zamierzenia. Pos�uguj�c si� tym kryterium, interpretacja ta formu�uje odpowiednie okre�lenia zasadniczych kategorii cel�w, w zwi�zku z czym nie wyszczeg�lnia celu naczelnego, cele za� bli�sze dzieli na cel bezpo�redni i po�redni.
Cel bezpo�redni i po�redni - to cel zamierzony dla siebie samego, ale z r�wnoczesnym odniesieniem go do innego celu. R�ni� si� one miedzy sob� tym, �e cel bezpo�redni nie zak�ada uprzedniego zamierzenia jakiego� celu, po�redni za� zak�ada.
Cel ostateczny natomiast oznacza rzecz (dobro), kt�rej musi si� chcie�: dla niej samej, a nie ze wzgl�du na co� innego37, wskutek czego cel ostateczny jest tym ze wzgl�du na co chce si� wszystkiego innego38.
W �wietle wy�uszczonych okre�le� najzupe�niej s�uszne okazuje si� nazwanie cel�w bezpo�rednich i po�rednich celami - �rodkami, celu za� ostatecznego - ;:elem we w�a�ciwym tego s�owa znaczeniu.
Analizuj�c dalej omawian� koncepcj� celu ostateczny .1 ...chodzi si� Jo wniosku, �e zak�ada ona jaki� specyficzny typ zale�no�ci w obr�bie przyczyn celowych. Zale�no�� ta polega na istotnym, bezpo�rednim (per se) podporz�dkowaniu pochodnych przyczyn celowych przyczynie najwy�szej i ostatecznej, czyli celowi ostatecznemu. Tak podporz�dkowane przyczyny pochodne nie mog� porusza� zamierzenia podmiotu, jak tylko i o ile s� poruszane moc� przyczyny od siebie wy�szej, a wreszcie przyczyny pierwszej. A zatem r�wnie� w zamierzeniu (czyli chceniu) tych cel�w zawiera si� zawsze odniesienie ku wy�szemu celowi. Dopiero w zamierzeniu celu ostatecznego tego odniesienia ju� brak, jest to cel zamierzony ze wzgl�du na niego samego, a nie ze wzgl�du na co� innego. Zamierzenie cel�w po�rednich mo�na wi�c nazwa� zamierzeniem niezaspokojonym, natomiast zamierzenie celu ostatecznego jest zamierzeniem zaspokojonym. �W. TOMASZ okre�li� go jako �pierwszy przedmiot zamierzenia" (primum appetibile - S. Th. l, 2, q. l, a. 6).
37
38
Por. J.A. OESTERLE, Etyka, s. 36. Tam�e, s. 38.
II. Istnienie celu ostatecznego
119
Jak wida�, w obydwu koncepcjach cel ostateczny jest celem najwy�szym, nadrz�dnym i nie zak�ada nad sob� jakiego� innego celu. R�ni� si� one jedynie tym, �e ostatnia interpretacja opiera poj�cie celu ostatecznego na strukturze zamierzenia, pierwsza natomiast za przewodni� sw� ide� obiera obiektywn� zdolno�� d�br do zaspokojenia d��enia cz�owieka do szcz�cia.
Ze wzgl�du na mo�liwo�� pomieszania poj�� warto doda� uwag� wyja�niaj�c�.
W literaturze podr�cznikowej rozr�nia si� mianowicie tzw. cel wzgl�dnie ostateczny (finis relatiue ultimus) oraz cel absolutnie ostateczny (/inis absolute ultimus). Przez cel wzgl�dnie ostateczny rozumie si� cel, kt�ry jest najwy�szy w obr�bie jakiego� okre�lonego zbioru czy te� porz�dku cel�w (np. w rz�dzie cel�w doczesnych). Cel za� absolutnie ostateczny oznacza cel, kt�ry przekracza wszelkie mo�liwe porz�dki i dlatego wy�szego od siebie nie posiada i posiada� nie mo�e.
Wynika st�d, �e poj�cie celu wzgl�dnie ostatecznego pokrywa si� tre�ciowo z naszym poj�ciem celu naczelnego. Odst�pili�my jednak od konwencji tomistycznej, poniewa� nazywanie celem wzgl�dnie ostatecznym takiego celu, kt�ry ze wzgl�du na sw� tre�� jest celem tylko bli�szym czy po�rednim �atwiej wprowadza w b��d, ani�eli wyja�nia poruszany problem.
b) Poj�cie szcz�cia niedoskona�ego,
�relatywnie najwy�szego" i doskona�ego
�cis�y zwi�zek, jaki zachodzi pomi�dzy poj�ciem celu i poj�ciem szcz�cia w rozwa�anej problematyce, sprawia, �e podzia� szcz�cia na trzy podstawowe kategorie pozostaje w bliskim zwi�zku z om�wionym ju� podzia�em celu i stanowi jego odpowiednik po stronie podmiotu d��enia.
Punktem wyj�cia i zasadnicz� osnow� zamierzonych okre�le� b�dzie og�lne poj�cie szcz�cia sprecyzowane w ko�cowej fazie analizy zjawiska d��enia do celu.