Niebo to wyobrażamy sobie jako wielki
strych, który wprawdzie wznosi się nad całym światem, ale otwór do niego przebity nad naszą
jedynie ziemią i my też głównie mamy na tej górze prawo suszyć swoją bieliznę. Posiadając
zaś taki przywilej, oparliśmy na nim swoją polityczną, społeczną i umysłową karierę. Nie
zginiemy, bo... śpimy i śni nam się, że. od nas do nieba wznosi się Jakubowa drabina, po któ-
rej aniołowie zniosą nam szczęście; nie zginiemy, bo gdy zadzwonimy u bram Watykanu,
zawsze wyjdzie kardynał Ledóchowski, spojrzy na nasze ręce; jeśli pełne, odbierze święto-
pietrze i pobłogosławi; jeśli puste, powie, że Ojciec drzemie, i zamknie drzwi przed nosem.
Mamyż wiecznie wędrować po te błogosławieństwa i odpusty z napchaną kobiałką?
Liberum veto! Weto przeciwko niewolnictwu myśli, samochwalstwu, poniżaniu innych,
bladze, kłamstwu, obłudzie, ultramontanizmowi i innym cnotom „podwójnej buchalterii” du-
chowej. Niech będzie pochwalona swoboda przekonań, sprawiedliwość, nauka, tolerancja i
prawda.
Złożywszy wam, czytelnicy, ten list uwierzytelniający, obejmuję mój urząd jako
Poseł Prawdy.
__________________________________________________________
1 Pierwszy felieton cyklu Liberum veto, drukowanego w „Prawdzie” pod kryptonimem
Poseł Prawdy.
2 Świętochowski relacjonuje legendy związane ze śmiercią i pośmiertnymi losami ciała
Władysława Sicińskiego (zm. 1664), posła z Upity, który na polecenie Janusza Radziwiłła
zerwał w 1652 r. sejm na mocy liberum veto.
3 Cytat (z drobnymi zmianami stylistycznymi) z Bobrzyńskiego Dziejów Polski w zary-
sie (Warszawa 1879, s. 350). Świętochowski recenzował tę książkę Michała Bobrzyńskiego
(1848-1935), reprezentanta tzw. historycznej szkoły krakowskiej, w „Nowinach” (1879, nry
106-107), biorąc wówczas udział w szerokiej dyskusji, wywołanej interpretacją przeszłości
Polski w tej książce.
17
4 Tamże, s. 347. W 'całości u Bobrzyńskiego zdanie to brzmi: „Złota wolność nienawi-
dziła każdego, kto czy charakterem swoim, czy rozumem, czy nową myślą ponad tłumy
wznieść się ośmielił, strącała go z wyżyny, przechodząc strychulcem całe społeczeństwo,
wyciskała na nim rozpaczliwe piętno duchowej równości, to jest głupoty, a rozwijała mate-
rializm aż do ostatecznego cynizmu.”
5 Tadeusz Rejtan (1746-1780), od r. 1772 poseł nowogródzki, sławny z protestu przeciw
legalizacji rozbioru Polski na sejmie w r. 1773.
6 Represyjne ustawy, uchwalone przez sejm pruski z inicjatywy rządu Bismarcka w
dniach 11-14 V 1873 r. oraz 31 V 1875 r., których celem było przyspieszenie podporządko-
wania kościoła państwu w związku z polityką kulturkampfu (1871-1878). Przeciw ustawom
majowym występowała w parlamencie Rzeszy partia katolicka Centrum (Zentrumspartei), z
którą współdziałali m. in. posłowie polscy.
7 Świętochowski ma tu na myśli program polityczny historyka i publicysty konserwa-
tywnego, zbliżonego do obozu stańczyków, Henryka Lisickiego (1839-1899), oparty na za-
sadzie tzw. trójlojalizmu w stosunku do państw zaborczych. Program ten przedstawiał Lisicki
w artykułach drukowanych w „Czasie”, „Przeglądzie Polskim” i „Unii” oraz w publikacjach
książkowych (m.in. Stówo o stanowisku Polaków wobec sprawy wschodniej, 1876; Aleksan-
der Wielopolski, 1803-1877, Kraków 1878-1879; Odpowiedź na uwagi nad dziełem pt. „Alek-
sander Wielopolski”, 1878; Domowe sprawy. Odpowiedź hr. Stanisławowi Tarnowskiemu z
powodu biografii Aleksandra Wielopolskiego, Kraków 1880).
8 Zygmunt Golian (1824-1885), głośny kaznodzieja związany z obozem konserwatyw-
nym, w kazaniach i broszurach występował przeciw pozytywistycznej myśli filozoficznej i
społecznej. W czasie pobytu Swiętochow-skiego w Krakowie w r. 1876 organizował bojkot
jego prelekcji, zwłaszcza czytania rękopisu Ojca Makarego. Świętochowski nazywał go pol-
skim Arbuezem i wielokrotnie wspominał w felietonach drukowanych w „Nowinach” i w
„Prawdzie”.
9 Prawdopodobnie dotyczy Antoniego Walewskiego (1805-1876, historyka, profesora
Uniwersytetu Jagiellońskiego, skrajnego legitymisty, oraz reakcji na koncepcję trójlojalizmu
w polityce narodowej w jego rozprawach i dziełach historycznych (m.in. Pogląd na sprawę
Polski ze stanowiska monarchii i historii. Lwów 1848-1849; Filozofia dziejów polskich i me-
toda ich badania, Kraków 1875).
10 Zasada sformułowana według głównej tezy rozprawy Milla O wolności (którą Święto-
chowski nazywał swoim katechizmem): „Gdyby cała ludzkość z wyjątkiem jednego człowie-
ka sądziła to samo i tylko ten jeden człowiek był odmiennego zdania, ludzkość byłaby równie
mało uprawniona do nakazania mu milczenia, co on, gdyby miał po temu władzę, do za-
mknięcia ust ludzkości” (J. St. Mill, Utylitaryzm, O wolności. Warszawa 1858, s. 139).
11 Kardynał Mieczysław Halka Ledóchowski (1822-1902) przebywał wówczas w Rzy-
mie w służbie papieskiej (członek licznych kongregacji). Kosmopolita i reprezentant skrajne-
go ultramontanizmu, w okresie pełnienia funkcji arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego
(1865-1874) współpracował początkowo z rządem pruskim, ograniczając udział polskiego
duchowieństwa w działalności narodowej, lecz w okresie kulturkanapfu wystąpił zdecydowa-
nie w obronie praw kościoła katolickiego, za co został uwięziony przez władze pruskie w r.
1874.
18
Nr 2, z 8 stycznia 1881
Akt oskarżenia przeciwko pani Orzeszkowej i Konopnickiej. - Moja obrona i ustęp-
stwo miejsca w sporze Litwy z Polską na korzyść delegata „Gaz[ety] Warszawskiej”. -