Być może, nie chcąc okazać się gorszym od fundatorów
trójnogu upamiętniającego zwycięstwo pod Platejami, Gelon ofiarował oso-
biście Apollonowi w Delfach zloty trójnóg i posąg Nike z napisem: "Po-
świ cił A ollonowi Gelon, syn Dejnomenesa, Syrakuzanin, wykonał zaś
ę p
trójnóg i posąg Nike Bion, syn Diodora, Milezyjczyk. Wdzięczność wobec
bogów znalazła również swój wyraz w pięknych monetach b:tych przez
miasta Leontinoj i Syrakuzy; wielkie srebrne syrakuzańskie dekadr: chxny
naz vano dema.reteia, na cześć Demarete: W wyniku zwycięstwa Akragas
rozszerzyła swe wplywy na miasta fenickie Motye i Eryks, które na swo-
ich monetach umieściły teraz orła i kraba akragaskiego. Samych Fenicjan
pozostawiono jednak na Sycylii, pośredniczyli oni w handlu z imperium
kartagińskim. Selinunt i Rhegion zawarły pokój ze zwycięzcami; Anaksi-
las wydal swą córkę za Hierona, a system monetarny w Rhegion oparł
na przyjętej z Syrakuz stopie attyckiej. Gelon zmarl w r. 478 u szczytu
sławy, na samym progu okresu największej świetności, którą miasta sycy-
lijskie zawdzięczaly jego zwycięstwu i mądrej polityce pokojowej.22'
Jakkolwiek wielka byla jego popularność w chwili śmierci, Gelon zdobył
władzę i utrzymał się przy niej jako tyran, burząc z pomocą wojsk najem-
Skutki tyranii na Sycylii 329
nych miasta i obracając ludność w niewolników. W nowych Syrakuzach,
które stworzyl, wladza jego nie miała podstaw legalnych, bez względu na
to, jakie urzędy przyznawano jemu czy też czlónkom jego rodziny. Dwo-
rzanie mogli go mianować królem Syrakuz lub panem Sycylii, on sam
mógl się nazywać po prostu "mężem z Syrakuz", tym niemniej Dejnome-
nidzi, tak jak Pizystratydzi, byli uzurpatorami, którzy pozbawili swych
poddanych politycznej wolności, toteż jedni i drudzy musieli stawić czolo
wzrastajacej fali opozycji. Hieron, brat i następca Gelona, mial wiele z ta-
lenthw i ambicji swego poprzednika. Na Sycylii zburzyl on Naksos i Ka-
tanę, a ludność ich przesiedlil po części do Leontinoj, po części zaś do
zalożonej przez siebie Etny. Miasto to, leżące na poludnie od góry Etny,
mialo strzec pólnocnej części żyznej równiny. Wladcą jego byl syn Hie-
rona, Dejnomenes, a pierwszymi osadnikami -5000 wychodźców z Pelo-
ponezu i 5000 Syrakuzan. Hieron utrzymywał ścisle przymierze z The-
ronem, władcą Akragas, Himery i większej części zachodniej Sycylii, aż
do samej jego śmierci w r. 472. Teraz, kiedy teść Hierona, Anaksilas, nie
byl już w stanie sprawować tak ścislej kontroli nad cieśniną Messany, Hie-
ron miał możność ekspansji w kierunku północnym, a znalazl też wiernych
sprzymierzeńców w Lokrach i Cumae. Właśnie na wezwanie ych ostat-
nich jego flota około r. 474 wyruszyla na pólnoc i odniosla wielkie zwy-
cięstwo nad Etruskami w Zatoce Neapolitańskiej. Część łupów zlożono jako
ota w Olimpii. Wśród nich znajdowal się brązowy hełm z napisem: "Hie-
ron, syn Dejnomenesa, Syrakuzanin, ofiaruje Zeusowi łupy zdobyte na
Etruskach pod Cumae." Zalożył on kolonię Syrakuzan na wyspie Pitheku-
saj; lecz osadnicy uciekli przestraszeni trzęsieniem ziemi. W swoim dąże-
niu do utrwalenia wplywów Greków sycylijskich w Italii Hieron był po-
przednikiem Dionizjosa.222
Pierwsze powstanie przeciwko tyranom wybuchlo w Himerze około
r. 476. Rządzil tu w sposób.bezwzględny syn Therona z Akragas, Thrasy-
dajos, lud więc zwrócil się o pomoc do Hierona. Ale Hieron doniósl o tym
Ther onowi, który kazał wyrżnąć swych przeciwników w Himerze, a lud-
ność miasta uzupelnil przesiedleńcami doryckimi. Po śmierci Therona
w r. 472 Thrasydajos napadl na Hierona i poniósł klęskę, przy ezym straty
po obu stronach wynicały ogólem 6000 ludzi. Wówczas Akragas zawarła
przymierze z Hieronem; którego władza sięgala teraz od Cumae po za-
chodnią Sycylię. Hieron umarl w r. 467. Następcą byl jego brat Thrasy-
bulos. Usilowal on stłumić opozycję bezwzględnymi metodami. W roku 466
rbuntowali się Syrakuzanie. Pomocy udzielili im ci wszyscy, którzy byli
ofiarami tyranów w Geli, Akragas, Himerze i Selinuncie, jak również
a.utochtoni Sykulowie. We wschodniej części Syrakuz Thrasybulos zgro-
madzil swych najemników, a także swoich stronników z Etny i skądinąd.
Nadal w jego ręku znajdowały się Achradina i Ortygia i z nich to wlaśnie
330 Grecy zachodni w latach 490-466
dokonywał wypadów. Pokonany jednak na lądzie i morzu wycofał się
w końcu do Lokrów w poludniowej Italii. Wolność i demokracja zapano-
waly w Syrakuzach i na całej Sycylii, z wyjątkiem Messany, gdzie syno-
wie Anaksilasa utczymali się przy władzy aż do 461 roku.2 3
Czterdziestoletnie rządy tyranów na Sycylii wzmocnily element grecki
na Zachodzie. Agresywna polityka i zdolności organizacyjne tych wlad-
ców doprowadzily do pokonania Sykulów, Kartagińczyków i Etrusków, kla-
dąc zarazem podwaliny pod grecką ekspansję handlową. Zawierane przez
nich przymierza i sojusze zapewniły państwom greckim jednolite kierow-
nictwo, które nie mogło istnieć w normalnych warunkach przy separatyz-
mie, tak charakterystycznym dIa miasta-państwa. Najwięksi z tyranów,
Gelon, Hieron i Theron, dlatego właśnie zasłużyli sobie na pochwaly Pin-
dar a, Bakchylidesa i Simonidesa i na cześć pośmiertną, którą oddawali im
obywatele jako "zalożycielom". Przyczynili się oni do rozkwitu handlu,
zapewniając trwaly pokój, popierająe urbanizację i bijąc wspaniale mo-
nety. W cżasie ich panowania utwierdziła się ostatecznie dominacja Syra-
kuz w życiu gospodarczym Sycylii, a stopę attycką monet syrakuzai SxicY
przyjęto na calym Zachodzie. Z pochodzenia i z przekonań tyrani byli ary-
stokratami, sprzyjali swej wlasnej klasie i przeciwstawiali się dążeniom
demokratycznym, a nawet .posuwali się do sprzedawania najuboższych
w niewolę: Typowe dlą ich poglądów jest powiedzenie Gelona: "Lud pro-
,
sty to najniewdzięczniejszy wspólmieszkaniec:' Poniewaź byli Dorami
sprowadzali doryckich osadników z Grecji, zburzyli też szereg miast zalo-
żonych przez CYialkis na Sycylii. Metody ich przypieczętowaly jednak los
arystokracji. Przesiedlając masowo ludność i nadając prawa obywatelskie
niezliczonym najemnikom (Gelon na przykład nadal w Syrakuzach obywa-
telstwo 10 tysiącom Iudzi) tyrani przecięli wszystkie więzy tradycji miej-