Roź˙nica wynosza˛ca 6,3% PKB oznaczała wie˛c
zmniejszenie niedoboru na rachunku obroto´w biez˙a˛cych bilansu płatniczego
w poro´wnaniu z rokiem poprzednim, chocńadal utrzymywał sie˛ on na wysokim
poziomie, az˙ dwukrotnie wie˛kszym niz˙ w roku 1997.
Ewolucja bilansu płatniczego4
Kształtowanie sie˛ rachunku biez˙a˛cego w cia˛gu ostatnich pie˛ciu lat przed-
stawia tabela 1.
4 Posługujemy sie˛ tu danymi bilansu płatniczego na bazie płatnosći, choc´ pełniejszy obraz obroto´w z zagranica˛ daje bilans płatniczy na bazie transakcji.
Rozdział XII – Równowaga zewnętrzna i wzrost gospodarczy
259
Tabela 1
Rachunek biez˙a˛cy w latach 1996–2000 (w % PKB)
Wyszczegoĺnienie
1996
1997
1998
1999
2000
Wpływy z eksportu
17,0
18,9
19,0
17,0
17,8
Wypłaty za import
22,7
26,7
27,7
26,3
26,1
Towary (saldo)
−5,7
−7,8
−8,7
−9,3
−8,3
Usługi (saldo)
−0,1
0,2
−0,3
−1,0
−1,1
Dochody (saldo)
−0,3
−0,3
−0,3
−0,5
−0,5
Transfery (saldo)
0,2
0,7
1,2
1,0
1,1
Obroty niesklasyfikowane (saldo)
5,0
4,2
3,8
2,4
2,5
Rachunek biez˙a˛cy
−0,9
−3,0
−4,3
−7,4
−6,3
Z
ŕ o´ d ł o: Obliczenia własne na podstawie danych NBP.
W uje˛ciu analitycznym zmiany na rachunku biez˙a˛cym były pochodna˛ wielu
czynniko´w. Widac´ wyrazńie, z˙e do 1998 roku import towaro´w rozwijał sie˛
bardziej dynamicznie niz˙ eksport. Rosna˛cy deficyt bilansu handlowego w decydu-
ja˛cym stopniu przyczyniał sie˛ do wzrostu deficytu na rachunku biez˙a˛cym.
Pogorszeniu sytuacji w coraz mniejszym stopniu przeciwdziałała nadwyz˙ka
w obrotach niesklasyfikowanych (czyli obrotach towarowych i usługowych nie
podlegaja˛cych rejestracji).
W 1999 roku, po kryzysie rosyjskim, nasta˛piło wyrazńe osłabienie eksportu
oraz – w mniejszym stopniu – importu. Pogorszyły sie˛ wyniki we wszystkich
innych pozycjach obroto´w biez˙a˛cych, szczegoĺnie w obrotach niesklasyfikowa-
nych (w tym w handlu przygranicznym) oraz usługowych. Ujemne saldo rachunku
biez˙a˛cego wyrazńie przekroczyło poziom 5% PKB uznawany dotychczas niefor-
malnie za granice˛ bezpieczenśtwa.
W roku 2000 doszło do poprawy wyniko´w sektora eksportowego. Wraz
z utrzymuja˛ca˛ sie˛ słabsza˛ dynamika˛ importu i zahamowaniem spadku nadwyz˙ki
w obrotach niesklasyfikowanych umoz˙liwiło to zmniejszenie deficytu obroto´w
biez˙a˛cych, ktoŕy pozostał jednak w strefie zwie˛kszonego ryzyka. Takie kształ-
towanie sie˛ rachunku biez˙a˛cego okazywało sie˛ moz˙liwe w wyniku przebiegu
procesu jego finansowania, o czym informuje tabela 2.
Rosna˛cy napływ inwestycji bezposŕednich – jako gło´wny składnik nadwyz˙ki na
rachunku finansowym – był podstawowym zŕo´dłem finansowania deficytu obroto´w
biez˙a˛cych. Nadwyz˙ka ta wyrazńie przekraczała rozmiary deficytu na rachunku
biez˙a˛cym, co prowadziło do wzrostu rezerw. W omawianym okresie rezerwy
wzrosły z 15 mld dolaro´w (11,8% PKB) do 27,5 mld dolaro´w (17,3% PKB). Taka
ewolucja bilansu płatniczego skłania do prezentacji wskazńiko´w, ktoŕe pozwalaja˛
lepiej ocenicźmiany sytuacji w ostatnich latach. Zostały one zebrane w tabeli 3.
260
Grzegorz Wójtowicz
Tabela 2
Rachunek finansowy w latach 1996–2000 (w % PKB)
Wyszczegoĺnienie
1996
1997
1998
1999
2000
Inwestycje bezposŕednie (saldo)
1,9
2,1
3,1
4,1
5,1
Inwestycje portfelowe (saldo)
0,2
1,5
0,8
0,6
1,6
Pozostałe inwestycje (saldo)
1,2
1,6
2,9
0,6
−1,9
Inne operacjea)
−0,1
0,0
1,8
1,5
1,6
Rachunek finansowy
3,2
5,2
8,6
6,8
6,4
a) w tym błe˛dy, opuszczenia i zmiany rewaloryzacyjne
Z
ŕ o´ d ł o: Jak w tabeli 1.
Tabela 3
Wskazńiki sytuacji płatniczej
Wyszczegoĺnienie
1996
1997
1998
1999
2000
Saldo rachunku biez˙a˛cego minus
Saldo inwestycji bezposŕednich/PKB (w %)
1,0
−0,9
-1,2
−3,3
−1,2
Rezerwy/saldo rachunku biez˙a˛cego
13
5,0
4,2
2,4
2,8
Rezerwy w miesia˛cach wypłat z tytułu towaro´w,
usług i dochodo´w
5,7
5,9
6,6
6,8
6,6
Zadłuz˙enie zagraniczne przedsie˛biorstw/
zadłuz˙enie zagraniczne ogo´łem (w %)
18
22
32
37
41
Zadłuz˙enie zagraniczne kro´tkoterminowe/
zadłuz˙enie zagraniczne ogo´łem (w %)
10
9,0
14
17
13
Z
ŕ o´ d ł o: Jak w tabeli 1.
Deficyt obroto´w biez˙a˛cych, skorygowany poprzez uwzgle˛dnienie salda
inwestycji bezposŕednich, wyrazńie wzrośł w 1999 roku, ale w kolejnym roku
wroćił do umiarkowanego poziomu. W 2000 roku nieco ponad 1% deficytu
finansował napływ kapitału zagranicznego w innej formie niz˙ inwestycje
bezposŕednie.
Relacja rezerw do salda rachunku biez˙a˛cego, mimo spadku w ostatnich
latach, moz˙e bycúznana za zadowalaja˛ca˛. W 2000 roku rezerwy były prawie
trzykrotnie wie˛ksze od deficytu obroto´w biez˙a˛cych. Sa˛ one wzgle˛dnie duz˙e,
poniewaz˙ od trzech lat przekraczaja˛ po´łroczne rozmiary wypłat z tytułu płatnosći
biez˙a˛cych.
Znacznie zwie˛kszyło sie˛ w ostatnich latach zadłuz˙enie zagraniczne przedsie˛-
biorstw. W cze˛sći wynika ono z kredyto´w udzielonych przez inwestoro´w
Rozdział XII – Równowaga zewnętrzna i wzrost gospodarczy
261
bezposŕednich. Z kolei zobowia˛zania kro´tkoterminowe stanowia˛ stosunkowo
nieduz˙a˛ cze˛sććałego zadłuz˙enia zagranicznego.
Takie kształtowanie sie˛ podanych wskazńiko´w w 2000 roku po gorszym
roku poprzednim pozwala na ich ogoĺnie pozytywna˛ ocene˛, choc´ tendencje
wzrostowe relacji zadłuz˙enia przedsie˛biorstw do zadłuz˙enia ogo´łem sugeruja˛
potrzebe˛ stałej obserwacji tej pozycji.
Reakcje polityki gospodarczej
W omawianym okresie zaszły pewne zmiany w polityce gospodarczej. Ich
syntetycznaË› charakterystykeË› zawiera tabela 4.
Tabela 4
Polityka budz˙etowa i pienie˛z˙na w latach 1996–2000 (w %)
Wyszczegoĺnienie
1996
1997
1998
1999
2000
Dochody sektora finanso´w publicznych/PKB
44,2
44,0
41,4
41,2
41,3
Deficyt ekonomiczny/PKB
−3,1
−2,9
−3,2
−2,7
−2,0
Inflacja sŕednioroczna
19,9
14,9
11,8
7,3
10,1
Realna stopa procentowa
2,2
8,1
10,5
8,8
10,4
Realny kurs walutowy
(+ aprecjacja, – deprecjacja)
8,8
2,4
5,0
−4,0
8,3
Z
ŕ o´ d ł o: Obliczenia własne na podstawie danych GUS, MF, NBP i MFW.
Dochody sektora publicznego, przekraczaja˛ce 40% PKB, s´wiadczyły o cia˛g-
le wysokim stopniu fiskalizmu. Budz˙et panśtwa obcia˛z˙yły koszty reform
wprowadzonych na przełomie lat 1998 i 1999, a zwłaszcza reform ubezpieczenśpołecznych i słuz˙by zdrowia. Deficyt ekonomiczny sektora nie ulegał wie˛kszym zmianom i dopiero ostatnio obniz˙ył sie˛ do 2% PKB5.
W sytuacji dosćékspansywnej polityki budz˙etowej polityka pienie˛z˙na była
restrykcyjna. Rosna˛ce realne stopy procentowe po wielu latach wysokiego
wzrostu cen sprowadziły inflacje˛ do poziomu jednocyfrowego. Nawro´t inflacji
i niekorzystne tendencje w zakresie oszcze˛dnosći oraz brak wsparcia polityki
pienie˛z˙nej przez budz˙etowa˛ wywołały po serii obniz˙ek sto´p procentowych ich
ponowne podwyz˙ki skutkuja˛ce wzrostem sto´p realnych.