czerwcu polskiego (koszenili) i wrz�^Wf jeszcze raz farbuje. Kolor ten nigdy nie p�owieje, a r�ne jego cienie otrzymuj� si� przez zmiany w stosunkach i dodatek pewnych jeszcze ro�linnych korzeni.
Na kolor czerwono-amarantOAvy do ubior�w kobiecych nie u�ywa si� wcale a�unu; we�n� lub sukno wk�ada si� na 12 godzin w p�yn ciep�y z dodatkiem skumpii1 rozpuszczonej w mocnym spirytusie i wsp�lnie wprz�d zagotowanej.
Kolor pompadour i jego r�ne odmiany daje wi�kszy lub mniejszy dodatek skumpii i kr�tsze lub d�u�sze zatrzymanie w cieczy farbuj�cej. Na kolor brunatny farbuje we�n� odwar z kory olchowej.
Ka�da okolica ma swoje ulubione przewa�nie barwy. W Kosmaczu kolor r�owy g��wnie zdobi li�nyki i w wielkiej ilo�ci wyrabiane do handlu fartuszki przetykane i obszywane szychem (sucho zo�oto)
1 Skumpia, kryszta�ki koloru zielono mieni�cego, podobne do st�uczonych. pokryw chrz�szcza szezypawki. Jest to fuchsyna, tak nazwana od kwiatu fechsji, kt�remu w kolorze si� r�wna i nale�y do najnowszych farb anilinowych, kt�r� dopiero w 1859 roku odkry� p. Verguin w Lyonie. Spos�b farbowania przyni�s� w g�ry jaki� Hucu� s�u��cy wojskowo, schwyciwszy go dzie� w farbiami w Czechach lub Morawie.
200
i rozmait� kras�. W Jaworowie li�nyki bywaj� szare z p�sowymi, w �abiu bia�e z amarantowymi pasami i tu najpi�kniejsze wyroby po 15 do 20 z� re�. za sztuk� bywaj� sprzedawane. Do p�tlic, kutas�w (darmowis�w), fr�dzli, u�ywa si� splecionej w��czki i szychowych nici.
Odzienie to - sieraki - wyrabia si� z we�ny, kt�r� z nachy�kiem wiosny owcom ju� to dla upa��w, ju� to dla potrzeby podstrzyga si�1. Wyczesawszy we�n�, kt�ra jeszcze w g�sty k�ak zbita i inne przy-mieszki w sobie zawiera, na du�ym drewnianym grzebieniu, nawija si� czysty zw�j we�ny w kszta�cie ma�ej g��wki cukrowej o k�dziel, a zwinna r�ka bia�og�owy wzi�wszy wrzeciono na p� ospa�ym wzrokiem, jednak z szczeg�ln� wypracowan� dok�adno�ci�, wytacza te nici kr�c�c je zwil�onymi palcy i nawijaj�c o wrzeciono.
Gdy si� g�sta miara namota i naprz�dzie, zbieraj� z wrzecion na motowid�a, dziel�, rachuj� i zwite w niniejsze lub wi�ksze k��bki oddaj� r�kodzielnikom.
Poniewa� sukno wysz�e z r�k tkacza nie ma jeszcze tej g�stej t�go�ci i zbytnio przebija, daje si� przeto pod wodn� st�p� zwan� foluszem, kt�ry najcz�ciej lewe skrzyd�o m�yna wiejskiego zajmuje i tu dopiero wywa�kowane staje si� tym, czym go za pomoc� krawca na naszych wie�niakach widzimy. Odzie� prosta, pierworodna, bez ta�m i galon�w, ale tania, wygodna, trwa�a, jak dobre s��weczko.
Folusz (stopa)2. Przybory foluszu do bicia sukna na serdaki i spodnie, jak i do bicia koc�w, sporz�dzone s� po wi�kszej cz�ci na miejscu. Gdy Hucu� m�wi, np.: Ja nesu petek do stupy wypichaty, znaczy to, i� niesie sukno u tkacza wyrobione na serdak do bicia w foluszu.
Folusz tedy, zwany stup�, zawiera nast�puj�ce cz�ci: 1) kolo-da - k�oda z bukowego albo jod�owego drzewa z dwoma gniazdami (hnizdamy); 2) czotyry dobni - cztery dobnie z bukowego drzewa na dw�ch dr�gach, po dwie dobnie do jednego gniazda; zowi� je tak�e holoivaczi; 3) dwa pale (pali) do podnoszenia dobni; 4) koleso - ko�o na jednym wale, na kt�rym, jest na jednym jego ko�cu ko�o wodne, a na drugim po 4 ramiona, razem 8 ramion, kt�re podnosz�
1 [Z rkp. B. Za�oziecklego Obrazki... cz. II Wie�niak w do�ach i na g�rach, sygn.
23/1266 k. 7.]
2 [Materia�y terenowe O.K.]
I
201
ho�owaczi; 5) dwa �o�oby, korytka, w zimie u�ywane obydwa, gdy� jednym idzie woda z kot�a a drugim zimna, w lecie za� u�ywa si� tylko jednego z nich; 6) kote� - kocio� do gotowania wody w zimie; 7) spir - zastawka.
Sukno dane wybija si� w ci�gu 24 godzin. Za wybijanie jego p�aci si� po 4 centy od s��nia. Przed oddaniem sukna do folusza czyli st�py, robi� Huculi na swoim suknie znaki (dajut znami�), tj. wplataj� jaki� p�atek czerwony, a w ostatecznym razie i kosmyk swoich w�os�w. Gdy przynios� z foluszu sukno do domu, to je, mokre jeszcze, rozci�gaj� na dw�ch palach (pali) w ziemi� wbitych, aby si� wyr�wna�o, a potem zwijaj� w tr�bk�, w zw�j (w suwij).
Z we�ny (m�wi zn�w szerzej J. Konopka) wyrabiaj� Huculi na potrzeb� strojnego i bogatego swego ubioru rozmaite sukna: wo�o-sie�skie lekkie i cienkie na lato, dub�enne, tj. nieprzemakalne na s�oty i zim�, bia�e, czarne, brunatne, p�sowe i amarantowe. Mira (miara), tj. �okie�, na kt�ry zwykle idzie jedno runo, kosztuje od 80 cent�w do 2 re�skich.
Hucu�ki zajmuj� si� wyrobem li�nyk�w, kraszennik�w, zapasek, fartuszk�w, pidkoli�c�w, tudzie� z koaiag i bydl�cej sier�ci ryngort�w, prisidek, szerstiennyk�w, pidk�ad�w, kt�rych w domu zwykle wiele potrzeba. Li�nyki s� to grube koce do pos�ania ��ek i pokrycia si� w zimie, s��e� szerokie a trzy s��nie d�ugie i na ka�dy 12 run trzeba; pospolite s� z naturalnej we�ny siwej z bia�ymi pasami, po 12 do 15 z� re�.; i biedniejszy Hucu� cho� taki mie� musi; kraszennyki s� [to] osobne kolorowe w pi�kne nieraz desenie dywany, rozwieszane na �erdziach nad szerokim ��kiem. Im wi�cej by� ich mo�e, a jeden nad drugim, tym pyszniej, tj. pi�kniej.
Wyr�b k�1
[Pojazdy wiejskie Rusin�w karpackich nale�� do najprostszych i najmniej kosztownych; cz�sto nie ma w nich ani �uta �elaza. Rusini sami wykonuj� swe pojazdy. Oto jak wyrabiaj� obr�cze do k�.
1 B. Hac�uet (Neueste physikalisch-politische Reisen... cz. 2 s. 223-228). [Om�wienie w j�zyku polskim interesuj�cego opisu, kt�rego oryginalna wersja brzmi nast�puj�co:] Das Fuhrwesen des Landmanns in Gallmen ^u Rusin�w w Kar-
202
203
1. Przygotowanie materia�u do wyrobu obr�czy. �wie�o �ci�te m�ode drzewa (d�by, bia�e lub czerwone buki, brzozy i inne) grubo�ci ramienia i d�ugie 14 do 16 st�p (tj. ok. 3 metr�w), porz�dnie oczyszczaj� z ga��zi, ale nie oddzieraj� z nich kory. W kilku miejscach pnie te nacinaj� dla �atwiejszego odprowadzenia wilgoci przy w�dzeniu ich nad ogniskiem. Tak przygotowane dr�gi dostarczaj� w ilo�ci 20 sztuk i wi�cej do suszarni.
Suszarnia [zob. ilustr. przed s. 273] jest jakby olbrzymim piecem podobnym w kszta�cie do chaty (fig. 1). Jej wielko��: 3 s��nie
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaÄ Ci coraz lepsze usĹugi. By mĂłc to robiÄ prosimy, abyĹ wyraziĹ zgodÄ na dopasowanie treĹci marketingowych do Twoich zachowaĹ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czÄĹciowo finansowaÄ rozwĂłj Ĺwiadczonych usĹug.
PamiÄtaj, Ĺźe dbamy o TwojÄ prywatnoĹÄ. Nie zwiÄkszamy zakresu naszych uprawnieĹ bez Twojej zgody. Zadbamy rĂłwnieĹź o bezpieczeĹstwo Twoich danych. WyraĹźonÄ zgodÄ moĹźesz cofnÄ Ä w kaĹźdej chwili.