Lennox postrzega wys�awione przez Prousta nag�e nawroty
pami�ci opisane w W poszukiwaniu straconego czasu jako hipermnezyjne lub empiryczne
napady wywo�ane przez specyficzne bod�ce przywo�uj�ce przesz�o��.
Autorzy innych ksi��ek przypisuj� zesp� Gillesa de la Tourette'a Samuelowi
Johnsonowi i Mozartowi, autyzm Bartokowi i Einsteinowi, a psychoz� maniakalno-depresyjn�
prawie ka�demu kreatywnemu arty�cie. Kay Redfield Jamison w swojej ksi��ce Touched with
Fire [Dotkni�ci ogniem] wymienia Balzaka, Baudelai-re'a, Beddoesa, Berlioza, Blake'a,
Boswella, Brooka, Brucknera, Bunyana, Burnsa i wszystkich Byron�w, i wszystkie Bronte,
jako cierpi�cych na psychoz� maniakalno-depresyjn�, wymieniaj�c tylko tych, kt�rych
nazwiska rozpoczynaj� si� na liter� �B". Rzeczy wi�cie, jest to mo�liwe, �e wielu z nich
cierpia�o na t� chorob�. Niebezpiecze�stwo polega jednak na tym, �e mo�emy posun�� si�
zbyt daleko w przypisywaniu chor�b naszym przodkom (i wsp�czesnym), redukuj�c w ten
spos�b z�o�ono�� ich �ycia do wymieniania ich neurologicznych i psychiatrycznych
schorze�, zaprzeczaj�c innym determinantom, takim jak np. niekwestionowana wyj�tkowo��
ka�dej jednostki.
180
Stosunkowo sucha nazwa �interiktalny syndrom osobowo�ci" �a zast�piona nazw�
�syndrom Waxmana i Geschwinda" lub po stu ,syndromem Dostojewskiego". Nie mia�em
w�tpliwo�ci, �e roba Franca, na kt�r� zapad� w 1965 roku, objawiaj�ca si� niezwykle
intensywnymi snami, napadami halucynacji, mistycznymi objawieniami i uniesieniami, by�a
inauguracj� takiego syndromu Dostojewskiego.
Hughlings Jackson m�wi o cz�stym zjawisku �rozdwojonej �wiadomo�ci" u os�b
cierpi�cych na ten syndrom. U Franca wygl�da to nast�puj�co: kiedy zaw�adn� nim wizje, sny
najawie, reminiscencje Pontito, w�wczas zostaje w nie �przeniesiony" � w jakim� sensie jest
w nich. Jego wspomnienia pojawiaj� si� nagle, bez zapowiedzi, z si�� objawienia. Cho� przez
lata nauczy� si� je do pewnego stopnia kontrolowa�, wzywa� lub wywo�ywa� � co robi�
wszyscy arty�ci � pojawiaj� si� one najcz�ciej niezale�ne od jego woli. T� w�a�nie cech�
choroby Proust uzna� za najcenniejsz�: jego zdaniem wspomnienia przy wo�ane �wiadomie s�
konceptualne, konwencjonalne i p�askie, a tylko wspomnienia, kt�re przychodz� mimowolnie,
wydobywaj�c si� lub wyp�ywaj�c z naszych g��bin, mog� w pe�ni wyrazi� do�wiadczenia
dzieci�stwa � ca�� ich niewinno��, zdumienie i przera�enie.
181
Rozdwojenie �wiadomo�ci wprowadza Franca w stan chaos wizja Pontito, wizja
przesz�o�ci konkuruje z tera�niejszo�ci�, a czasem ca�kowicie j� przyt�acza � wtedy Franco
traci orientacj�, nie wie, gdzie tak naprawd� jest. Owo rozdwojenie doprowadzi�o (j0 dziwnego
rozszczepienia �ycia. Z jednej strony �yje on i pracuje w dzisiejszym San Francisco, z drugiej
jednak du�a cz�� jego ,ja"� chyba ta wi�ksza � �yje w przesz�o�ci, w Pontito. Nat�enie
intensyfikacja bycia w przesz�o�ci spowodowa�y pewne zubo�enie i deprecjacj� tego, co tu i
teraz. Franco rzadko wychodzi z domu rzadko podr�uje, nigdy nie chodzi do kina czy
teatru; rzadko wypoczywa i ma niewiele zainteresowa� poza swoj� sztuk�; kiedy� mia� wielu
przyjaci�, ale straci� wi�kszo�� z nich z powodu swojej obsesji. Chocia� pracuje jako
kucharz w North Beach w San Francisco, na jego tera�niejsze �ycie zbyt mocno wp�ywa
przesz�o�� zwi�zana z Pontito; wszystkie jego znajomo�ci s� dostrojone do jego obsesji
� wszystkie, opr�cz zwi�zku z �on� Ruth, a to g��wnie dlatego, �e w znacznym
stopniu dzieli�a ona z nim t� fascynacj�. To ona otworzy�a galeri� w North Beach i nazwalaj�
Galeri� Pontito, to ona zam�wi�a samochodow� tablic� rejestracyjn� z napisem �Pontito".
Tak wi�c niepe�na egzystencja w tera�niejszo�ci jest cen�, jak� musi p�aci� Franco za
mo�liwo�� ho�dowania swojej nostalgii i sztuce.
Psychoanalityk, Ernest Schachtel, wypowiadaj�c si� na temat Prousta, twierdzi�, �e
by� on �got�w wyrzec si� wszystkiego, co ludzie zwykle uwa�aj� za aktywne �ycie, wyrzec
si� dzia�ania, rado�ci z chwili obecnej, troski o przysz�o��, przyja�ni, wi�zi spo�ecznych" w
zamian za mo�liwo�� �poszukiwania straconego czasu". Wspomnienia, kt�rych szuka� Proust
i kt�rych dzi� szuka Franco, s� nieuchwytne, p�ochliwe, owiane ciemno�ci� nocy; nie mog�
konkurowa� z jasno�ci� i wrzaw� dnia, i dlatego trzeba je wzywa�, wyczarowywa� jak sny, w
spokoju i ciemno�ci szpitalnej izolatki lub w stanie podobnym do transu lub zadumy.
Znacznym uproszczeniem, wr�cz absurdem by�oby jednak twierdzi�, �e epilepsja w
p�acie skroniowym m�zgu oraz napady �reminiscencji", nawet je�li s� ostateczn� przyczyn�
wizji Franca, s� jedynymi determinantami jego sztuki. Charakter Franca � przywi�-
182
zanie do matki, tendencja do idealizacji i nostalgii, historia jego �ycia, na kt�rym silne
pi�tno wycisn�a nag�a utrata dzieci�cego raju i ojca, a tak�e pragnienie osi�gni�cia uznania,
reprezentowania ca�ej kulturty - to wszystko jest z pewno�ci� r�wnie istotne. Wydaje si�,
dzie�em przypadku by�o tylko jednoczesne pojawienie si� nostalgii i zapa�ci fizjologicznej. Bo
je�li jego poczucie wygnania i zagubienia domaga�o si� innego �wiata, substytutu utraconego
prawdziwego �ycia, to w�a�nie napady wizji i obraz�w dawa�y mu to, czego potrzebowa� �
nieprzerwanie przywo�ywa�y lub raczej tworzy�y niezwykle dok�adny, tr�jwymiarowy �model"
Pontito, teatr lub fikcj� �wiata, kt�r� m�g� w my�lach prze�ywa� i bada�, odkrywa� �
gdziekolwiek spojrza� � nowe aspekty, nowe punkty widzenia. Najwyra�niej zale�a�o to w
znacznym stopniu od cudownych, olbrzymich, preegzystencjalnych mocy jego pami�ci i
wyobra�ni.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaÄ Ci coraz lepsze usĹugi. By mĂłc to robiÄ prosimy, abyĹ wyraziĹ zgodÄ na dopasowanie treĹci marketingowych do Twoich zachowaĹ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czÄĹciowo finansowaÄ rozwĂłj Ĺwiadczonych usĹug.
PamiÄtaj, Ĺźe dbamy o TwojÄ prywatnoĹÄ. Nie zwiÄkszamy zakresu naszych uprawnieĹ bez Twojej zgody. Zadbamy rĂłwnieĹź o bezpieczeĹstwo Twoich danych. WyraĹźonÄ zgodÄ moĹźesz cofnÄ Ä w kaĹźdej chwili.