W tym ujęciu jest nim proces informowania o książce i innych rodzajach dokumentu. Przyczną takiej zmiany w pojmowaniu bibliografii jest gwałtowne przyśpieszenie wytwarzania dokumentów we współczesnym świecie i równoczesny wzrost potrzeb użytkowników książki i dokumentu (szczególnie w dziedzinie nauki i techniki), wobec którego kwestia opisywania książek i ich zespołów zeszła poniekąd na plan drugi, a na pierwszy wysunęła się potrzeba wybrania spośród wychodzących na całym świecie w dużych ilościach publikacji właśnie tych, które potrzebne są. użytkownikowi, i poinformowania go o nich jak najszybciej. Tym samym zainteresowania dużej części bibliografów przesunęły ,się z samej książki jako przedmiotu opisu na czynności, których dokonać trzeba, by jak najszybciej i jak najsprawniej przekazać użytkownikowi informację o książce czy innym dokumencie. Bibliografia tak rozumiana nie może już posługiwać się głównie metodą opisową. Stosuje ona cały kompleks metod, w którym występują, zespolone z tradycyjną metodą bibliograficzną, ele-
¦58
menty postępowania badawczego i projektującego zaczerpnięte z informacji naukowej i nauk względem niej pomocniczych.
Terminu „bibliografia" używamy nie tylko na określenie działu, nauki
0 książce oraz spisu bibliograficznego, ale i na określenie praktycznej działalności bibliograficznej.
Celem bibliografii jest — mówiąc najogólniej — informowanie użytkowników książek o ich istnieniu i cechach. Ten najogólniejszy cel bibliografii wyznacza jej szeroki zakres zadań, z których wymienimy dwa, szczególnie od siebie odległe:
jak najszybsze przekazywanie użytkownikom wiadomości o sprawach, które ich interesują, za pośrednictwem wszelkiego rodzaju dokumentów, przy czym postać zewnętrzna i forma piśmiennicza tych dokumentów jest rzeczą mniej istotną lub nawet nieistotną (jest to»jeden z tych przypadków, gdy zakres bibliologii pokrywa się z zakresem informacji naukowej);
szczegółowe informowanie o cechach zewnętrznych, wydawniczych książki poprzez jej wyczerpujący opis. Zadanie to odpowiada szczególnie potrzebom bibliologów.
Między tymi biegunami pojawiają się liczne szczegółowe cele bibliografii, które omawiane będą na zajęciach z tego przedmiotu.
Problematyka bibliografii obejmuje pola badawcze naukowo-praktycz-ne i teoretyczne. Charakter naukowo-praktyczny ma projektowanie zasad
1 sposobów sporządzania spisów bibliograficznych (metodyki bibliograficznej) oraz projektowanie organizacji warsztatu bibliograficznego.
Charakter teoretyczny ma natomiast ujawnianie cech książek bądź zespołów książek drogą ich opisywania oraz historia działalności bibliograficznej .
Badania naukowo-praktyczne w zakresie bibliografii zmierzają bądź do ustalenia reguł metodyki bibliograficznej, które stosuje się przy sporządzaniu wielu różnych spisów jednego rodzaju, bądź do budowania projektów jednorazowych przedsięwzięć bibliograficznych.
Spotykamy się z'wieloma różnymi rodzajami spisów bibliograficznych, ich tworzenie obejmuje jednak zawsze trzy zasadnicze etapy, realizowane bądź kolejno, bądź jednocześnie: dobór jednostek bibliograficznych, które mają wejść do spisu, opisanie poszczególnych jednostek i ułożenie ich w określonym porządku. Udostępnianie informacji bibliograficznej użytkownikom występowało dawniej i występuje dziś jako element pracy działów informacji w bibliotece oraz ośrodków informacji naukowej; ponadto obecnie, wraz z wprowadzeniem automatyzacji do procesu opracowywania spisów, pojawiła się możliwość wykonywania przez tę samą instytucję, która bibliografię wydaje, również zestawień książek i innych ¦dokumentów dotyczących określonego tematu w odpowiedzi na zamówię-
59
me indywidualnego odbiorcy, co eliminuje konieczność poszukiwania dokumentów w opublikowanych spisach. Zestawienia takie są w gruncie rzeczy również spisami bibliograficznymi (tyle że nie opublikowanymi), zawierającymi opisy dokumentów dobranych według zaproponowanego przez odbiorcę kryterium. W ten sposób ostatni etap działalności bibliograficznej (udostępnianie informacji) zbiega się z pierwszym (dobór dokumentów). Problematyka doboru, opisu i układu wypełnia zakres tzw. metodyki bibliograficznej.
Omawiając projektowanie metodyki bibliograficznej, przedstawiać będziemy — w wyborze — materiał (zasób wiedzy), z którego bezpośrednio buduje się projekt lub który wykorzystuje się pośrednio, wyciągając z niego wnioski dotyczące szczegółowych zadań projektu (te zaś decydują o ukształtowaniu całego spisu bibhograficznego bądź jego elementów).